រាជធានីភ្នំពេញជាទីក្រុងសំខាន់ជាងគេក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ។ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋានតែងតែប្រាថ្នាមកទស្សនាទីក្រុងនេះយ៉ាងហោចណាស់ឲ្យបានម្តងក្នុងមួយជីវិតដែរប៉ុន្តែប្រវត្តិរឿងដែលទាក់ទងនិងព្រះរាជធានីនេះនិងការកសាងឡើងនៅសម័យណា ហើយនរណាជាអ្នកសាងសង់នោះមិនមាននរណាបានដឹងពិតប្រាកដនៅឡើយទេ ។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពី ប្រវត្តិនៃក្រុងភ្នំពេញ នេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
ដំបូងឡើយភ្នំពេញមានឈ្មោះថា ខេត្តកោះឫស្សីកែវដែលមន្ត្រីត្រួតខេត្តនេះមានងារថាចៅពញារាជាមេត្រីក្រោយមកក៏មានឈ្មោះថារាជធានីចតុមុខមានន័យថាទីក្រុងដែលមានមុខបួន។ ឈ្មោះនេះដែរយកតាមការរត់ប្រសព្វគ្នានៃទន្លេ៤ គឺមានទន្លេមេគង្គលើទន្លេមេគង្គក្រោម ទន្លេបាសាក់និងទន្លេសាប។ ទន្លេទាំង៤បានរត់ប្រសព្វគ្នាត្រង់កន្លែងដែលក្រុងចតុមុខបានតាំងនៅ ដូច្នេះក៏តាំងឈ្មោះដូច្នេះទៅក្រុងចតុមុខ។
ភ្នំពេញបានក្លាយទៅជារាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា ជាលើកដំបូង ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចពញាយ៉ាតដែលជាស្តេចនៃអាណាចក្រខ្មែរនាសម័យនោះ។ស្តេចពញាយ៉ាតបានរើរាជធានី ពីរាជធានីអង្គរធំមកភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីប្រទេសសៀមវាបានក្តោបយក រាជធានីអង្គរធំ។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមព្រះមហាក្សត្រនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្រុងភ្នំពេញបានក្លាយជាកន្លែងឈរជើងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ហើយនិងព្រះបរមរាជវាំង។
រាជធានីភ្នំពេញចាប់ផ្តើមស្ថាបនាលើកដំបូងបង្អស់នៅសតវត្សទី១៥ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជា ពញាយ៉ាតគឺព្រះស្រីសុរិយោពណ៌នៅពេលដែលទ្រង់បោះបង់ចោលព្រះរាជវាំងអង្គរមកកសាងព្រះរាជវាំងថ្មីនៅទួលបាសានក្នុងខេត្តស្រីសឈរ ដែលសព្វថ្ងៃហៅថា ស្រុកស្រីសន្ធរ ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម។ប៉ុន្ដែដោយទីទួលបាសាននោះ ក្នុងរដូវភ្លៀងមានទឹកលិចរាល់ឆ្នាំទ្រង់បានសាងប្រាសាទព្រះរាជវាំងហើយគង់នៅបានតែមួយឆ្នាំក៏ទ្រង់ស្ដេចយាងមកកសាងទីក្រុងថ្មី នៅឆ្នេរទន្លេបួនមុខគឺក្រុងភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ នៅគស ១៤៣៤។
ការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានពីរលើក ៖
ការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានពីរលើក ៖
• លើកទី១ នៅគ្រិស្តសតវត្សទី១៥ រជ្ជកាលព្រះបាទពញាយ៉ាតតែមិនស្ថិតស្ថេរ ។
• លើកទី២ នៅគ្រិស្តសតវង្សទី១៩ រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមទើបស្ថិតស្ថេរ។
• លើកទី២ នៅគ្រិស្តសតវង្សទី១៩ រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមទើបស្ថិតស្ថេរ។
បានជាការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមាន២លើកព្រោះក្រោយពីការស្ថាបនាលើកទី១ គឺ គស ១៤៣៤ ដល់ ១៤៩៧នោះព្រះរាជវាំងបានទៅស្ថាបនានៅស្រីសន្ធរវិញ - ក្រោយពីស្រីសន្ធរទៅពោធិ៍សាត់ ទៅបរិបូណ៌ ទៅលង្វែក ទៅឧត្តុង្គហើយក្រោយពីឧត្តុង្គព្រះរាជវាំងត្រឡប់មកស្ថាបនានៅក្រុងភ្នំពេញវិញជាលើកទី២ នៅ គ.ស.១៨៦៥ ទើបបានស្ថិតស្ថេររហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ដំបូងឡើយមានការកត់ត្រា បាននិយាយថាបាននៃការកើតឡើងរឿងនិទាននៃការបង្កើតភ្នំពេញ និទានពីស្ត្រីអ្នកស្រុកម្នាក់ឈ្មោះថាដូនពេញដែលរស់នៅចតុមុខ។ កំពុងតែប្រមូលអុសតាមច្រាំងទន្លេចតុមុខដូនពេញបានគន់មើលឃើញដើមគគីរនៅក្នុងទន្លេ ហើយបានស្រង់វាពីទឹក។នៅខាងក្នុងដើមគគីរនោះ គាត់បានឃើញរូបពុទ្ធបដិមាបួនអង្គ និងព្រះនរាយណ៍មួយអង្គ (ចំនួននេះប្លែកៗគ្នាតាមការនិទានខុសៗគ្នា។
ដំបូងឡើយមានការកត់ត្រា បាននិយាយថាបាននៃការកើតឡើងរឿងនិទាននៃការបង្កើតភ្នំពេញ និទានពីស្ត្រីអ្នកស្រុកម្នាក់ឈ្មោះថាដូនពេញដែលរស់នៅចតុមុខ។ កំពុងតែប្រមូលអុសតាមច្រាំងទន្លេចតុមុខដូនពេញបានគន់មើលឃើញដើមគគីរនៅក្នុងទន្លេ ហើយបានស្រង់វាពីទឹក។នៅខាងក្នុងដើមគគីរនោះ គាត់បានឃើញរូបពុទ្ធបដិមាបួនអង្គ និងព្រះនរាយណ៍មួយអង្គ (ចំនួននេះប្លែកៗគ្នាតាមការនិទានខុសៗគ្នា។
ការរកឃើញនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការប្រសិទ្ធិពររបស់ទេព្ដា និងចំពោះអ្នកខ្លះជាសញ្ញាដែលរាជធានីខ្មែរនឹងត្រូវមកតាំងនៅភ្នំពេញនេះ។ដើម្បីតម្កល់វត្ថុសក្ដិសិទ្ធិដែលបានរកឃើញដូនពេញបានលើកកូនភ្នំតូចមួយនៅលើច្រាំងទន្លេខាងលិចនៃទន្លេសាប និងបានអភិសេកជាមួយទីសក្ការៈបូជាបច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេស្គាល់ថាវត្តភ្នំនៅចុងខាងជើងភាគកណ្ដាលនៃភ្នំពេញ។ភ្នំដូនពេញ បានយកឈ្មោះតាមអ្នកកសាងវាឡើង និងបរិវេណជុំវិញនោះត្រូវបានគេស្គាល់ហើយក្រោយមកទៀតនៅត្រឹមតែ ភ្នំពេញ។
ភ្នំពេញដំបូងឡើយបានក្លាយជារាជធានីនៃកម្ពុជាបន្ទាប់ពីព្រះបាទពញាយ៉ាតព្រះមហាក្សត្រនៃអធិរាជាណាចក្រខ្មែរបានរើរាជធានីពីអង្គរធំមកទួលបាសាន រួចហើយមកភ្នំពេញដោយសារតែរាជធានីនៅអង្គរឧស្សាហ៍ទទួលការគំរាមកំហែងពីពួកសៀមអស់រយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកាលពីដំបូងៗ។
ភ្នំពេញនៅតែជារាជធានីអស់រយៈពេល ៧៣ ឆ្នាំចាប់ពីឆ្នាំ ១៤៣២ ដល់ ១៥០៥។វាត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់រយៈពេល ៣៦០ ឆ្នាំចាប់ពីឆ្នាំ១៥០៥ ដល់១៨៦៥ដោយសារតែស្ដេចបន្តបន្ទាប់ព្រោះតែជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងពួកស្ដេចដណ្ដើមរាជ្យគ្នាទៅវិញទៅមក។ព្រះមហាក្សត្រក្រោយៗមកទៀតបានរើរាជធានីជាច្រើនលើក និងបានបង្កើតរាជធានីនៅទីតាំងផ្សេងៗ នៅទួលបាសាន (ស្រីសន្ធរ ពោធិ៍សាត់លង្វែកល្វាឯមនិងឧដុង្គ។
ក្រោមរជ្ជកាលនៃព្រះបាទនរោត្តម (១៨៦០-១៩០៤) ព្រះបុត្រាច្បងនៃព្រះបាទអង្គឌួងដែលទ្រង់បានដឹកនាំប្រទេសក្នុងនាមជួសសៀមដែលភ្នំពេញបានក្លាយជាអាសនៈអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋាភិបាលនិងរាជធានីនៃកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែងដែលព្រះរាជវាំងថ្មីត្រូវបានសាងសង់ឡើងដែរ។ នៅការចាប់ផ្ដើមឆ្នាំ ១៨៧០ ពួកអាណានិគមនិយមបារាំងបានប្រែពីភូមិតាមមាត់ទន្លេមួយទៅជាទីក្រុងមួយដែលពួកគេបានសាងសង់សណ្ឋាគារ សាលារៀន គុក បន្ទាយទាហាន ធនាគារ ការិយាល័យការងារសាធារណៈការិយាល័យទូរលេខ សាលាកាត់ក្ដី និង អគារបម្រើសេវាសុខភាព។ នៅឆ្នាំ១៨៧២ការក្រឡេកមើលមួយភ្លែតដំបូងនៃទីក្រុងទំនើបបានប្រែរូបរាងនៅពេលដែលរដ្ឋបាលអាណានិគមបានប្រើសេវានៃសហគ្រិនម៉ៅការបារាំង ដើម្បីសាងសង់ផ្ទះបេតុង៣០០ខ្នងដំបូងសម្រាប់លក់ និង ជួលទៅអោយពួកពាណិជ្ជករចិន។កាលជំនាន់អាណានិគមបារាំង ភ្នំពេញធ្លាប់ជាឈ្មោះស្រុកមួយនៅក្នុងខេត្តកណ្ដាលដែលសព្វថ្ងៃត្រូវនឹងស្រុកអង្គស្នួលសព្វថ្ងៃនេះនេះបើផ្អែកលើប្រវត្តិលោកតាង៉ុយដែលលោកកើតនៅក្នុងស្រុកភ្នំពេញ សម័យនោះ។
នៅទសវត្សឆ្នាំ១៩២០ ភ្នំពេញត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាគុជអាស៊ីនិង ជាងបួនទសវត្សបន្ទាប់ ភ្នំពេញបានបន្តឆ្លងកាត់ការលូតលាស់យ៉ាងរហ័សជាមួយការសាងសង់ផ្លូវដែកទៅព្រះសីហនុនិង ព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិពោធិ៍ចិនតុង (ឥឡូវអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ)។ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធភ្នំពេញបានសឱ្យឃើញនូវទំនើបកម្មជាច្រើនក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះសីហនុ។
កំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាមកម្ពុជាត្រូវបានប្រើជាមូលដ្ឋានទ័ពដោយកងទ័ពវៀតណាមខាងជើងនិងវៀតកុងនិងជនភៀសខ្លួនរាប់ពាន់នាក់មកពីទូទាំងប្រទេសបានជន់ជោរនៅទីក្រុងដើម្បីគេចពីការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពរបស់រដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លួនសម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមខាងត្បូងនិង ខ្លួន និងខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជន២-៣លាននាក់ ភាគច្រើននៃពួកគេគឺជាជនភៀសខ្លួនពីការប្រយុទ្ធគ្នា។ខ្មែរក្រហមបានកាត់ផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់ទៅកាន់ទីក្រុងអស់រយៈពេលជាងមួយឆ្នាំមុនពេលភ្នំពេញធ្លាក់នៅថ្ងៃ១៧ មេសា ១៩៧៥។
របាយការណ៍ពីពួកអ្នកសារព័ត៌មានបានថ្លែងថាការបាញ់ផ្លោងរបស់ខ្មែរក្រហមបានធ្វើទុកបុកម្នេញរដ្ឋធានីនេះស្ទើរតែឥតឈប់ឈរដែលបង្កឱ្យមានការស្លាប់ និង ពិការមិនរើសមុខ។ខ្មែរក្រហមបានបណ្ដេញប្រជាជនចេញពីទីក្រុងទាំងមូលដោយបង្ខំ បន្ទាប់ពីដណ្ដើមបានរដ្ឋធានីនេះ។អ្នករស់នៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ទាំងអស់ រួមមានពួកអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភ និងរៀនសូត្រនៅទីក្រុងហើយពួកគេក៏ត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើការងារតាមស្រែចម្ការដែលចាត់ទុកថាជាប្រជាជនថ្មី។វិទ្យាល័យទួលស្លែងត្រូវបានកាន់កាប់ដោយកងកម្លាំងរបស់ប៉ុល-ពតនិងត្រូវបានប្រែទៅជាមន្ទីរស-២១ជាកន្លែងដែលមនុស្សត្រូវបានគេឃុំឃាំង និង ធ្វើទារុណកម្ម។ប៉ុល-ពតបានព្យាយាមបែរត្រឡប់ទៅរកសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកលើកសិកម្ម និងហេតុដូច្នេះហើយក៏បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនដោយបានដឹងថាធ្លាប់រៀនសូត្រ "ខ្ជិល"រឺ ជាសត្រូវនយោបាយ។
អ្នកផ្សេងៗភាគច្រើនបានស្រេកឃ្លានដល់ស្លាប់ដែលជាលទ្ធផលបរាជ័យនៃសង្គមបែបកសិកម្មហើយការលក់ស្រូវកម្ពុជាទៅឱ្យចិនក្នុងការដោះដូរយកមកវិញនូវគ្រាប់និងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ។អតីតវិទ្យាល័យមួយបច្ចុប្បន្នក្លាយជាសារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែងជាកន្លែងដែលឧបករណ៍ទារុណកម្មរបស់ខ្មែរក្រហម និង រូបថតនៃជនរងគ្រោះត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញ។ ជើងឯក (វាលពិឃាត) ដែលពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដើរអ្នកទោសពីទួលស្លែងទៅសម្លាប់និងកប់ក្នុងរណ្ដៅរាក់ៗដែលឥឡូវជាអនុស្សាវរីយ៍ចំពោះអ្នកដែលត្រូវបានគេសម្លាប់ដោយរបបនេះ។
ពួកខ្មែរក្រហមត្រូវបានរុញច្រានចេញពីភ្នំពេញដោយពួកវៀតណាមនៅឆ្នាំ១៩៧៩ហើយប្រជាជនបានចាប់ផ្ដើមត្រឡប់មកទីក្រុងនេះវិញ។វៀតណាមតាមប្រវត្តិសាស្ត្រជារដ្ឋមួយដែលកម្ពុជាធ្លាប់មានជម្លោះជាមួយជាច្រើនលើកដោយហេតុនោះហើយការរំដោះនេះត្រូវបានបង្ហាញជាមួយអារម្មណ៍រើសអើងពូជសាសន៍ដោយជនកម្ពុជា។សម័យកាលនៃការកសាងឡើងវិញបានចាប់ផ្ដើម បានជម្រុញដោយស្ថេរភាពនឹងននៃរដ្ឋាភិបាលដែលទាក់ទាញការបណ្ដាក់ទុន និង ជំនួយបរទេសថ្មីៗតាមបណ្ដាប្រទេសជាច្រើនរួមមានបារាំង អូស្ត្រាលី និង ជប៉ុន។ កម្ចីត្រូវបានធ្វើឡើងដោយធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ីនិងធនាគារពិភពលោកដើម្បីធ្វើឱ្យដូចដើមវិញនូវការផ្គត់ផ្គង់ទឹកស្អាតផ្លូវថ្នល់ និង ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដទៃៗទៀត។
រួមសេចក្តីមក ស្លាកស្នាមវប្បធម៌ខ្មែរគ្រប់យុគសម័យបានត្រូវគេជួបប្រទះនៅលើទីតាំងស្ថិតជិតឆ្ងាយនៃទីក្រុងភ្នំពេញបច្ចុប្បន្ន ពីសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្ររហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ទីតាំងរាជធានីភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះមានលក្ខណៈប្រកបដោយអំណោយផលភូមិសាស្ត្រដោយមានទន្លេ៤មុខជាសសៃឈាមក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចហើយក៏ជាមូលហេតុនៃការរីកដុះដាលនៃភូមិភាគនេះ
៕
៕
No comments:
Post a Comment