ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គឺជាស្តេចមួយអង្គដែលមានកិតិ្តនាមល្បីល្បាញ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ។ ព្រះអង្គគឺជាព្រះរាជាមួយអង្គដែលមានចិត្តស្ងៀមមិនបណ្តែតបណ្តោយចិត្តគំនិតអារម្មណ៍ឲ្យផ្លាស់ប្តូរ ហក់លោតទៅតាមមនោសញ្ចេតនា ភ្លើងកំហឹង ការប្រមាថឆេវឆាវនិងការលោភលន់ខ្វះពិចារណាឡើយ។ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ព្រឹត្តិការណ៍នគរចាម្ប៉ាវាយប្រហារចូលលុកប្រទេសកម្ពុជានិងការអស់ព្រះជន្មរបស់មហាក្សត្រជ្រែករាជ្យបានជំរុញអោយព្រះអង្គចេញមុខបង្កបង្កើតចលនាតស៊ូរំដោះជាតិ។ព្រះអង្គបានដឹកនាំការតស៊ូប្រឆាំងនឹងអាណានិគមចាម្ប៉ាអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើបទទួលបានជោគជ័យ។ដើម្បីដឹងកាន់តែច្បាស់ពីរឿងរាវនេះ គួន សំបូរ និងចូលខ្លួនមករៀបរាបដូចតទៅ៖
ព្រះរាជវង្សនិងជីវប្រវត្តិរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧យើងស្គាល់បានមួយភាគធំដោយសារសិលាចារឹកនៅប្រាសាទជ្រុង ក្នុងរង្វង់នគរធំសិលាចារឹកនៅប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារក្នុងខេត្តបាត់ដំបង សិលាចារឹកនៅប្រាសាទបាយ័នប្រាសាទតាព្រហ្មនិងជាពិសេសដោយសារសិលាចារឹកនៅប្រាសាទភិមានអាកាសដែលចងក្រងតាក់តែងឡើងជាកំណាព្យកាព្យឃ្លោង ដោយព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧គឺព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី។
ព្រះរាជវង្សបើតាមការស្រាវជ្រាវរបស់លោក ហ្សក សឺដេស (George COEDES) ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ប្រហែលជាប្រសូតយ៉ាងយូរណាស់ ក្នុងគ.ស១១២៥។ព្រះមាតាព្រះអង្គព្រះនាមជ័យរាជាចូឌាមណីព្រះបិតាព្រះអង្គព្រះនាមធរណិន្ទ្រវរ្ម័នទី២ដែលសោយរាជ្យបន្ទាប់ពីព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី២។ ព្រះអង្គត្រូវជាចៅមីងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦។ ដូច្នេះយើងឃើញថាតាមរយៈមាតាព្រះអង្គជាប់ចុះមកពីព្រះរាជវង្សមហាក្សត្រខ្មែរជំនាន់មុនអង្គរ(ឬក្នុងសម័យនគរហ្វូណន់-ចេនឡា)។ចំណែកខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សឪពុកព្រះអង្គចុះមកពីព្រះសន្នគិវង្សមហិធរបុរៈ។តាមរយៈសិលាចារឹកដដែលយើងបានដឹងថា កាលបីតាព្រះអង្គព្រះបាទធរណិន្ទ្រវរ្ម័នទី២នៅសោយរាជ្យជាមហាក្សត្រកម្ពុជាព្រះបាទជ័យរ្ម័នទី៧បានទទួតំណែងជាមេទ័ពធំកំពូលដឹកនាំកងពលសេនាខ្មែរទៅធ្វើសង្គ្រាមតទល់នឹងនគរចាម្ប៉ា។កាលនោះព្រះអង្គបានព្រះជន្ម២៥ ព្រះវស្សា។បើតាមសិលាចារឹក យើងអាចស្មានបានថា កាលនោះព្រះអង្គមានមហេសីរួចស្រេចទៅហើយគឺព្រះនាងជ័យរាជទេវី ប្រហែលជាក្នុងគ.ស១១៤៥ហើយព្រះអង្គបានមានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមស្រីឥន្ទ្រកុមារ។ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ត្រូវបែកព្រាត់ប្រាស់ពីប្រពន្ធ កូន ដោយក្តិវិយោគអួលណែនចុកចាប់រៀងរាល់ថែ្ងពុំដែលមានល្ហែល្ហើយឡើយ។ទុក្ខសោកសង្រេងឈឺខ្លោចផ្សារីងរៃដោយការព្រាត់ប្រាស់នេះ ត្រូវបានព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីជាបងស្រីបង្កើតរបស់មហេសីព្រះអង្គសរសេរវិញជាភួងកំនាព្យលើផ្ទាំងសិលាប្រាសាទភិមានអាកាស។
ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីបានរៀបរាប់អធិប្បាយថា៖ ព្រះមហេសីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះនាងជ័យរាជទេវីប្រៀបបានទៅជាព្រះនាងសិតា ដែលកំពុងព្រាត់ពីស្វាមីគឺព្រះរាម។ព្រះរាមគឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ឯស្តេចចាមប្រៀបបាននឹងក្រុរាពណ៍។នៅពេលដែលព្រះស្វាមីយាងចេញទៅធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មាំងព្រះនាងជ័យរាជទេវីបានចូលទៅកាន់សីល កាន់ត្រណមគោរពទៅតាមក្បួនប្រពៃណីមិនហ៊ានធ្វេសប្រហែសសោះឡើយ។
ព្រះនាងតែងតែខិតខំសិក្សាស្វាធ្យាយធ៌ម បួងសួងបន់ស្រន់សុំឲព្រះស្វាមីបានជួបតែសេចក្តីសុខ និងជ័យជំនះឈ្នះអស់លើសត្រូវ។ព្រះនាងមានរូបកាយស្គាំងស្គម ហើយមិនយកព្រះទ័យទុកដាក់នឹងព្រះកេសាព្រះនាងឡើយ។កាលណាបើនឹកឃើញដល់ព្រះស្វាមីម្តងៗ ព្រះនាងតែងតែឈឺចុកចាប់ពើតក្នុងទ្រូង។តែការឈឺចុកចាប់នេះ បានធ្វើអោយព្រះនាងសប្បាយរំសាយទុក្ខទៅវិញ។ព្រះនាងជ័យរាជទេវីនៅតែស្មោះត្រង់រង់ចាំការវិលត្រឡប់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នជានិច្ច។
តស៊ូព្យាយាមរង់ចាំនៅគ.ស១១៦០ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧កំពុងធ្វើចំបាំងប្រយុទ្ធជាមួយកងទ័ពចាមនៅមុខក្រុមពិជ័យ។គ្រានោះព្រះអង្គបានទទួលដំណឹងថាបិតាព្រះអង្គចូលទីវង្គតហើយព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ បានឡើងសោយរាជ្យជំនួស។នៅចំពោះមុខស្ថានការណ៍ផ្លាស់ប្តូរនេះព្រះអង្គពុំបានផ្លាស់ប្តូរចិត្តគំនិតអ្វីទាំងអស់។ព្រះនៅតែបន្តធ្វើសង្គ្រាមវាយបប្រហារនគរចាមហើយគោរពស្មោះស្ម័គ្របំរើមហាក្សត្រថ្មី ដោយគ្មានវៀចវេរ។នៅពេលដែលព្រះអង្គទទួលដំណឹងថានៅព្រះរាជធានីមានមន្ត្រីក្បត់ចង់ធ្វើឃាតព្រះមហាក្សត្រព្រះអង្គបានធ្វើដំណើរយាងត្រលប់ចូលមកនគរវិញ ដើម្បីជួយជ្រោមជ្រែងព្រះរាជា។តែព្រះអង្គមកដល់យឺតពេល ហើយសោកនាដកម្មកន្លងហួសផុតរួចជាស្រេចបាត់ទៅហើយ។ព្រះបាទយសោវរ្ម័នត្រូវគេធ្វើឃាត ហើយព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គព្រះស្រីឥន្ទ្រកុមារ ក៏ប្រហែលជាអស់សង្ខារក្នុងសម័យជាមួយគ្នានោះដែរ។
ក្នុងគ.ស១១៦៥ បើតាមសិលាចារឹកបន្ទាយឆ្មារ ស្តេចថ្មីព្រះបាទត្រីភុវ័នអាទិត្យបានរៀបចំធ្វើពិធីរាជាភិសេក ហើយប្រកាសខ្លួនជាព្រះមហាក្សត្រនគរកម្ពុជា។កាលនោះព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គមិនបានកេណ្ឌទ័ពចេញទៅធ្វើសង្គ្រាមតាំងរាំងជល់នឹងស្តេចជ្រែករាជ្យដើម្បីដណ្តើមរាជ្យបល្ល័ង្គមកវិញទេ។ព្រះនឹងនៅស្ងៀមមិនបណ្តែតបណ្តោយចិត្តគំនិតអារម្មណ៍ឲផ្លាស់ប្តូរ ហក់លោតទៅតាមមនោសញ្ចេតនា ភ្លើងកំហឹង ការប្រមាថឆេវឆាវនិងការលោភលន់ខ្វះពិចារណាឡើយ។ព្រះអង្គបានសម្ងំរស់នៅប្រាសាទព្រះខ័ន្ធក្នុងខេត្តកំពង់ស្វាយ យកពេលស្មឹងស្មាធត្រិះរិះស្រាវជ្រាវសិក្សាពិចារណាផ្លូវចំរើនរង់ចាំឳកាសល្អដើម្បីដាក់ខ្លួនចូលបំរើជាតិ។
លទ្ធផលនៃការតស៊ូព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គរង់ចាំអស់រយៈពេល១៧ឆ្នាំ (គ.ស១១៦០-១១៧៧)ទើបឳកាសល្អបានមកដល់ ។ ព្រឹត្តិការណ៍នគរចាម្ប៉ាវាយប្រហារចូលលុកប្រទេសកម្ពុជានិងការអស់ព្រះជន្មរបស់មហាក្សត្រជ្រែករាជ្យបានជំរុញអោយព្រះអង្គចេញមុខបង្កបង្កើតចលនាតស៊ូរំដោះជាតិ។ព្រះអង្គបានដឹកនាំការតស៊ូប្រឆាំងនឹងអាណានិគមចាម្ប៉ាអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំទើបទទួលបានលទ្ធផលល្អ។ នៅគ.ស១១៨១ព្រះអង្គបានតស៊ូរំដោះជាតិមាតុភូមិពីកណ្តាប់ដៃចាមហើយព្រះអង្គបានប្រកាសជាមហាក្សត្រនគរកម្ពុជាហើយទទួលរាជាភិសេកក្នុងឆ្នាំដដែល។កាលនោះតាមការប៉ាន់ស្មានព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧បានព្រះជន្មប្រហែលជាជាង៥០ព្រះវស្សា។ចំណែកខាងអគ្គមហេសីជ័យរាជទេវីព្រះអង្គវិញ ដើម្បីជាការអបអរ អរគុណដល់គុណបុណ្យបារមីព្រះរតនត្រ័យដែលបានជ័យព្រះនាងតាមការបន់ស្រន់បួងសួង ព្រះរាជាទេពីបានធ្វើបុណ្យចែកទានអំណោយគ្រប់បែបយ៉ាងដល់វត្តអារាម និងប្រជានុរាស្ត្រ។ក្រោយពីព្រះរាជអគ្គមហេសី ជ័យទេវីចូលទីវង្គតព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីជាបងត្រូវបានព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧អភិសេកតែងតាំងជាព្រះអគ្គមហេសី។ព្រះនាងជាស្ត្រីម្នាក់ដែលមានវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់ មានប្រាជ្ញាភឺ្លថ្លាមោះមុតឈ្លាសវៃពូកែល្បីល្បាញខាងវិជ្ជាអក្សរសាស្ត្រ មានធ៌មមេត្តាសន្តោសហើយគោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនា។ ព្រះនាងជ័យរាជទេវី និងព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីដែលជាមហេសីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧សុទ្ធតែធ្លាប់ជួយផ្តល់យោបល់តូចធំដល់ព្រះស្វាមី តាមព្រះពុទ្ធឳវាទ។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះអង្គគោរពបូជានិងមានជំនឿទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន។ព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គជាច្រើន សុទ្ធតែមានជំនឿ ជឿនិងធ្វើសក្ការៈបូជាថ្វាយចំពោះព្ឬះពុទ្ធសាសនា។បុត្រព្រះអង្គព្រះនាមតមលិន្ទបានបួសជាសង្ឃ ហើយបានទៅបន្តការសិក្សានៅកោះសិរីលង្កា។បុត្រមួយព្រះអង្គទៀតព្រះអង្គវីរកុមារ ដែលបាននិពន្ធចារអត្ថបទមួយយ៉ាងល្អវែកញែកអធិប្បាយពីព្រះពុទ្ធសាសនាលើផ្ទាំងថ្មនៅប្រាសាទព្រះខ័ណ្ឌ។កិត្យានុភាពព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដោយសាការតស៊ូព្យាយាមព្រះអង្គបានទទួលជោគជ័យដែលគេអាចចាត់ទុកថា ជាជោគជ័យផ្ទាល់ខ្លួន។តែព្រះអង្គបានយកជោគជ័យនេះ ព្រមទាំងឥទ្ធិពលអំនាច ការចេះដឹង បទពិសោធន៍និងប្រាជ្ញាភ្លឺថ្លាឈ្លាសវៃរបស់ព្រះអង្គ មកកសាងប្រទេសជាតិផ្តល់នូវសេចក្តីសុខក្សេមក្សាន្ត សន្តិភាព វឌ្ឍនភាព ដល់ប្រជានុរាស្ត្រដោយគ្មានរើសអើងវណ្ណៈ។ការកសាងរបស់ព្រះអង្គមិនមែនតែប្រាងប្រាសាទដ៏ធំស្កឹមស្កៃនោះទេព្រះអង្គបានកសាងទំនុកបំរុងសាសនាក៏ដូចជាក្នុងផ្នែកសង្គមជាតិដែរ។ក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គនគរចាម្ប៉ាបានក្លាយជាអាណាខេត្តខ័ណ្ឌខ្មែរ។ទឹកដីខ្មេរក៏បានលាតសន្ធឹងវែងឆ្ងាយជាមហាអំណាចមួយយ៉ាងធំដែរនៅក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ចក្រភពខ្មែរក្នុងរាជ្យជ័យវរ្ម័នទី៧ មានចាម្ប៉ា បច្ចុប្បន្នលាវ សៀមនិងទឹកដីមួយភាគធំនៃប្រទេសភូមា និងម៉ាឡេស៊ី។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ព្រះអង្គបានចូលទីវង្គតក្នុងគ.ស១២០២ ៕
Sunday, May 24, 2015
របាំរាំវង់ ជាកេតនភណ្ឌរបស់បុព្វបុរសខ្មែរ
របាំរាំវង់នៅប្រទេសកម្ពុជា មានដើមកំណើតតាំងពីយូរយារណាស់មក ហើយជារបាំដែលជាប់នឹងពិធីប្រពៃណីរបស់ខ្មែរយើងផងដែ។ តែលុះមកដល់ពេលចុងក្រោយនេះ ទើបបានក្លាយជារបាំប្រជាប្រិយដែលមានការនិយមចូលចិត្តពីគ្រប់ មជ្ឈដ្ឋានក្នុងសង្គមជាតិកម្ពុជាទាំងមូល ។ ហើយក្រោយមកទៀតក្នុងពេលដែលប្រទេសជិតខាងមាន សៀម និងឡាវ បានចាប់កំណើតឡើង របាំរាំវង់នេះ ក៏ដូចទម្រង់សិល្បៈឯទៀតដែរ ដោយសារតែឥទ្ធិពលឆ្លងគ្នាទៅ វិញទៅមករវាង ខ្មែរ និងលាវ ខ្មែរ និងសៀម ពិសេសគ្រប់តំបន់ជាយដែន និងតំបន់ដែលមានប្រជាជនខ្មែរលាវ ឫខ្មែរសៀមរស់ នៅលាយឡំគ្នាច្រើននោះ។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីរបាំរាំវង់ប្រពៃណីរបស់ខ្មែរយើងមួយនេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖ មិនខុសអ្វីពីល្បែងប្រជាប្រិយចោលឈូង លាក់កន្សែង ចាប់កូនខ្លែង បោះអង្គញ់ ស្ដេចចង់ ឫល្បែងឯទៀតដែលខ្មែរនិយមកម្សាន្តក្នុងពិធីបុណ្យនានា ពិសេសគឺបុណ្យចូលឆ្នាំប្រពៃណីជាតិនោះឡើយ។ របាំប្រជាប្រិយ រាំវង់ រាំក្បាច់ គឺជាប្រភេទរបាំដែលមានការនិយមជាទូទៅនៅក្នុងទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ទោះនៅទីក្រុង ក៏ដូចជាជនបទ នៅតំបន់ភ្នំ នៅវាលទំនាប ឫក៏តំបន់មាត់សមុទ្រ ។ របាំប្រជាប្រិយ ខ្មែរនេះជាប្រភេទរបាំដែលងាយចាំងាយចេះ ហើយងាយក្នុងការរៀបចំសម្ដែងទៀតផង ។ អាស្រ័យហេតុនេះទើបគេសង្កេតឃើញប្រជាជនខ្មែរ តាំងពីព្រះរាជានាម៉ឺនសព្វមន្ត្រីរហូតដល់ប្រជារាស្ត្រ ទាំងក្មេង ទាំងចាស់ប្រុសស្រីចេះរាំរបាំនេះគ្រប់ៗគ្នា។ឯពាក្យថា “រាំវង់” គឺជាលក្ខណៈពិសេសសម្រាប់សំគាល់រូបភាពនៃរបាំនេះ ពោលគឺពេលរាំគេនាំគ្នារាំបន្តគ្នាជារង្វង់មូល ។ ហើយជារបាំសម្រាប់រាំលេងកម្សាន្ត ឫក៏រាំដើម្បីបំបាត់ការនឿយហត់ ក្រោយពីការបំពេញពលកម្មនានារួច ។
ចំពោះប្រវត្តិកំណើតនៃរបាំ រាំវង់នេះវិញ បើយើងពឹងផ្អែក លើឯកសារសរសេរដែលមានបន្តិចបន្តួច និងផ្អែកលើភាពជាក់ស្ដែងក្នុងជីវិតដែលបានប្រព្រឹត្តដល់យើង សព្វថ្ងៃនេះយើងជឿថា៖ សិល្បៈរាំវង់នេះមានអាយុច្រើនសតវត្សរ៍ណាស់មកហើយ នៅលើទឹកដីនៃមាតុភូមិកម្ពុជានេះ។ ព្រោះតាំងពីបុព្វេដ៏យូរលង់ ទាំងជនជាតិខ្មែរ និងជនជាតិឯទៀត ដែលស្ថិតក្នុងអំបូរជាមួយគ្នាដូចជាព្នង គ្រឹង ទំពួន ព្រៅ មានការទាក់ទងនិងការ រាំវង់ ឫ ជារង្វង់មូលនេះជាច្រើន ។ បងប្អូន ជនជាតិខ្មែរលើ ភូមិភាគឦសាននៃប្រទេស ឫតំបន់ព្រៃភ្នំ នៃភូមិភាគដទៃទៀតនិយមរាំលេងកម្សាន្តនៅជុំវិញភ្នក់ភ្លើងនាពេលរាត្រី ។ ទម្លាប់រាំវង់ជុំវិញភ្នក់ភ្លើងនេះមានអាយុច្រើនពាន់ឆ្នាំមកហើយ ហើយក៏នៅមានសេសសល់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ក្នុងពិធីលៀង អារក្ខ ឫឡើងអ្នកតា (ជំនឿខ្មែរដើមមានតាំងពីយូរលង់ មុនសម័យដែលព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា ហូរចូលមកក្នុងតំបន់ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ ពោលគឺតាងពីមុន៣០៩ឆ្នាំមុន គ.ស ជនជាតិខ្មែរតែងតែនាំគ្នាសង់រោងតូចមួយដោយធ្វើរាជវត្តិព័ទ្ធ ជុំវិញ ហើយអ្នកចូលរូបតែងតែរាំ ជារង្វង់មូលជុំវិញរោងនោះ ក្នុងពេលប្រារព្ធពិធីលៀងអារក្ខនេះ។ ពិធីកាប់ក្របីថ្វាយអ្នកតារបស់បងប្អូនជនជាតិ ព្នង គ្រឹង ទំពូន ដែលមានអាយុច្រើនពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះ ដែលគេឃើញមានរូបចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័ន ដែលកសាងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧(១១៨១-១២១៨) ហើយដែលបងប្អូនយើងថែរក្សាឲ្យគង់វង្សរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ក៏មានទម្លាប់រាំជាវង់ ឫជារង្វង់មូលផងដែរ។ លើសពីនេះទៅទៀត បងប្អូនជនជាតិ ព្រៅ ព្នង គ្រឹង ទំពូន នៅប្រកាន់ភ្ជាប់ទំនៀម “រាំវង់ភូមិថ្មី” ដែលភាសាជនជាតិនិយមថា ៖”រាំវង់ស្រ៊ុក ហាន់ទើម” ។ របាំរាំវង់ភូមិថ្មី គេមានទម្លាប់ធ្វើនៅក្នុងពេលប្ដូរភូមិ ពីភូមិចាស់ទៅរស់នៅក្នុងភូមិថ្មី ។ តាមធម្មតាក្នុងរយៈពេលពីបីទៅប្រាំពីរឆ្នាំមុននឹងប្ដូរភូមិ ឫចាកចេញពីភូមិចាស់ មេកន្ទ្រាញ និងចាស់ទុំ ក្នុងភូមិតែងនាំគ្នាធ្វើពិធីផ្សងទៅតាមជំនឿរបស់ខ្លួន ដើម្បីរកកន្លែងដីថ្មីដែលមានលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រល្អមានទឹក គ្រប់គ្រាន់ និងជាកន្លែងដែលអាចការពារសន្តិសុខជូនញាតិមិត្តក្នុងស្រុកភូមិបានល្អ ។ ពេលផ្សងរើសរកដីថ្មីបានហើយ ទើបគេនាំគ្នាធ្វើពិធីកំណត់ឆ្នាំសម្រាប់រស់នៅ គឺឲ្យដឹងថា តើពួកគេអាចរស់នៅបានប៉ុន្មានឆ្នាំ នៅនឹងភូមិថ្មីនោះ ? ពិធីកំណត់ឆ្នាំសម្រាប់រស់នៅនេះ ប្រព្រឹត្តទៅដោយមកកន្ទ្រាញ និងចាស់ទុំ ភូមិធ្វើពិធីផ្សងដោយយកប្រទាលមកចិតទម្លាក់មកលើដីចំនួនប្រាំពីរ ចំណិត ។ បើប្រទាលនោះក្រឡាប់ប៉ុន្មាន ចំណិតនោះគេជឿថា គេអាចរស់នៅក្នុងភូមិថ្មីនោះបានប៉ុណ្ណឹងឆ្នាំដែរពោលគឺតាម ចំនួនចំណិត ប្រទាលដែលក្រឡាប់នោះ ។ ដូចជាបើប្រទាលក្រឡាប់បី ឫប្រាំចំណិតនោះ គេអាចរស់នៅទីនោះបានបី ឫប្រាំឆ្នាំដែរ ។ ហើយជំនឿនេះមានរៀងរហូតតាំងពីបុព្វេយូរលង់ណាស់មកហើយរហូតដល់ សព្វថ្ងៃនេះ ។ ពេលធ្វើពិធីផ្សងរកដីថ្មីបាន ហើយមេកន្ទ្រាញក៏ប្រកាសឲ្យអ្នកស្រុកអ្នកភូមិរុះរើពីភូមិថ្មី នេះមុនគេបង្អស់ ។ អ្នកស្រុកអ្នកភូមិមានស្រី មានប្រុសនាំគ្នារាំជាគូ (តាមប្រពៃណីដូនតា តៗគ្នារហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ) ដែលមានជំនឿថា៖ នឹងនាំឲ្យគេគ្រប់ៗគ្នាបានសេចក្ដីសុខចម្រើន ។
ការរៀបរាប់ ខាងលើនេះបញ្ជាក់ថា របាំរាំវង់នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយជារបាំដែលជាប់នឹងពិធីប្រពៃណី តែលុះមកដល់ពេលចុងក្រោយនេះ ទើបបានក្លាយជារបាំប្រជាប្រិយដែលមានការនិយមចូលចិត្តពីគ្រប់ មជ្ឈដ្ឋានក្នុងសង្គមជាតិកម្ពុជាទាំងមូល ។ ហើយក្រោយមកទៀតក្នុងពេលដែលប្រទេសជិតខាងមាន សៀម និងឡាវ បានចាប់កំណើតឡើង របាំរាំវង់នេះ ក៏ដូចទម្រង់សិល្បៈឯទៀតដែរ បានហូរចុះហូរឡើង ឫក៏ជះឥទ្ធិពលឆ្លងគ្នាទៅ វិញទៅមករវាង ខ្មែរ និងលាវ ខ្មែរ និងសៀម ពិសេសគ្រប់តំបន់ជាយដែន និងតំបន់ដែលមានប្រជាជនខ្មែរលាវ ឫខ្មែរសៀមរស់ នៅលាយឡំគ្នាច្រើននោះ ។
បើតាមឯកសារខ្លះៗដែលនៅសល់ និងតាមព័ត៌មាន ដែលយើងទទួលបានពីចាស់ទុំជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា៖ នៅប្រទេសកម្ពុជារបាំប្រជាប្រិយរាំវង់រាំក្បាច់នេះ បានរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងនៅសតវត្សរ៍ទី២០នេះ ។ ពិសេសគឺតាំងពីពេលដែលចលនា ខ្មែរឥស្សរៈដែលកើតមាននៅគ្រប់តំបន់ក្នុងប្រទេស និងជីវពលនារីក្លាហានក្រោកឡើងបណ្ដេញអាណានិគមបារាំង ដើម្បីទាមទារឯករាជ្យជូនជាតិមាតុភូមិនោះមក ហើយដែលគេអាចឃើញមានសល់នូវបទចម្រៀងរាំវង់មួយចំនួនដែលអាច ជាតិកតាង ឫជាអនុស្សាវរីយ៍ នៃសម័យកាលនោះផង ។ ហើយក៏ប្រហែលនៅក្នុងពេលនោះដែរ ដែលឥទ្ធិពលនៃពាក្យបរទេសដូចជាពាក្យថា៖ រាំ”ឡាំថូន” ឫឡក”ឡាំថូន” (ថូនគឺស្គរ) ត្រូវខ្មែរយកមកប្រើព្រោះពេលនោះកងទ័ពខ្មែរឥស្សរៈដែលបោះទីតាំង ក្នុងព្រៃជ្រៅៗតំបន់ភ្នំដងរែក តំបន់ជ្រាវឱរ៉ាល់ ភ្នំក្រវាញ តំបន់ភាគឦសាននៃប្រទេស ឫតំបន់មាត់សមុទ្រក្ដី ច្រើននាំគ្នាលេងរាំវង់ ដោយប្រើស្គរដៃមួយប៉ុណ្ណោះ និងចម្រៀងដែលមានលក្ខណៈងាយស្រួលក្នុងការកម្សាន្តទៅតាមកាលៈទេសៈ នៃការតស៊ូ និងការរស់ដោយយកព្រៃជ្រៅជាមូលដ្ឋានបង្អែក ។
សូមបញ្ជាក់ថា៖ ស្គរដៃនេះជាស្គរនៃវង់ភ្លេងអារក្ស ឫវង់ភ្លេងប្រពៃណីភ្លេងការរបស់ជនជាតិខ្មែរដែលមានកំណើតរាប់ពាន់ ឆ្នាំមកហើយ ។គឺតាំងពីពេលស្រុកខ្មែរបានឯករាជ្យ ក្រោមព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំ នៃព្រះករុណា ព្រះបាទនរោត្ដមសីហនុវរ្ម័ន នៅថ្ងៃទី ០៩ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៥៣ មក ប្រទេសជាតិ និងប្រជារាស្ត្រ មានសេរីភាពគ្រប់គ្រាន់ ។ របាំប្រជាប្រិយ រាំវង់ រាំក្បាច់ ក៏បានរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងក្លា ពោលគឺនៅកន្លែងខ្លះ គេរាំជាមួយស្គរដៃពេលខ្លះ គេរាំជាមួយវង់ភ្លេងខ្មែរ ដែលមានឧបករណ៍ស្គរ ទ្រ រនាត និងឧបករណ៍ច្រើនផ្សេងៗទៀតរហូតដល់វង់តន្ត្រីសម័យយ៉ាងទំនើប ដែលយើងឃើញរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះផង ។
សូមជម្រាបថា៖ នៅក្នុងប្រភេទសិល្បៈរបាំប្រជាប្រិយនៅប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះ ក្រៅពីរាំវង់ និងរាំក្បាច់ ដែលជារបាំមូលដ្ឋានរបស់ជនជាតិខ្មែរ មានចម្រៀង និងរបាំប្រឺន និងកន្ទ្រឹម ដែលមានប្រជា ប្រិយភាពដ៏ធំធេងនៅតំបន់ចំនៀរភ្នំដងរែកនោះ និងនៅមានរបាំ “ឡាំលាវ” និង “សារ៉ាវ៉ាន់” ថែមទៀតដែលមានប្រជាប្រិយភាពធំធេង ហើយមានការនិយមរាំឆ្លាក់គ្នាជាមួយរាំវង់ និងរាំក្បាច់ជានិច្ចនោះផង ។ ចំពោះរបាំឡាំលាវ ដែលមានចង្វាក់ញាប់រន្ថើន និងរបាំក្បាច់សារ៉ាវ៉ាន់នេះ យើងត្រូវតែទទួលស្គាល់ថា៖ នេះគឺពិតជាឥទ្ធិពលរបស់សិល្បៈលាវ ដែលបានហូរចូលមកប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងឋានៈជាមិត្តភ័ក្ដិ និងជាបងប្អូន និងជាអ្នកភូមិផងរបងជាមួយ ហើយត្រូវបានជនជាតិ កម្ពុជានិយមរាប់អានយ៉ាងក្រៃលែង ។ ដូច្នេះគូរជ្រាបថា៖ ខ្មែររាំឡាំលាវនោះ គឺមានសេចក្ដីថា៖ ខ្មែររាំបែបលាវ ឫចំលងរបៀបរាំតាមជនជាតិលាវ ថ្វីត្បិតតែមិនបានចំលងឲ្យដូចគ្នាបេះបិទ ឬក៏ដូចលាវសុទ្ធសាធក្ដី ។ ចំណែករាំ សារ៉ាវ៉ាន់វិញគឺជាឈ្មោះខេត្តមួយ របស់ប្រទេសលាវជាប់និងខេត្តអាត់តៈពើ ហើយដែលស្ថិតមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីខេត្តស្ទឹងត្រែងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះឡើយ ។ ហើយក្បាច់សារ៉ាវ៉ាន់ នោះក៏ជាភស្តុតាងគូសបញ្ជាក់ថា៖ មានប្រភពដើមចេញមកពីខេត្តសារ៉ាវ៉ាន់នេះឯងពិតប្រាកដ ។
ចំណែកខាង ពេលវេលា ឫ ពិធីដែលរបាំប្រជាប្រិយសម្ដែងវិញ គឺមានលក្ខណៈទូលំទូលាយណាស់ជាទូទៅគេច្រើនរាំ ក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំប្រពៃណីខ្មែរនៅទូទាំងប្រទេស ហើយមានកន្លែងខ្លះ ឫស្រុកខ្លះរាំលេងសប្បាយរាប់ខែមុនពេលចូលឆ្នាំ និងរាំលេងរាប់ខែ ក្រោយពេលចូលឆ្នាំទៀតផង ដូចជានៅភូមិអន្លង់រមៀតក្នុង ខេត្តកណ្ដាល ស្ថិតមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីរាជធានីភ្នំពេញនេះជាដើម ។ គេរាំលេងកម្សាន្ត ក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ឫរាំដើម្បីបំបាត់ការនឿយហត់ ក្រោយពេលបំពេញពលកម្មនានាថែមទៀតផង ។ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះគេសង្កេត ឃើញរបាំប្រជាប្រិយ រាំវង់ រាំក្បាច់ ឡាំលាវ សារ៉ាវ៉ាន់ ត្រូវបានគេនិយមរាំលេងនៅតាមស្រុកទេសនានា លាយចម្រុះនិងក្បាច់របាំបរទេសនានាជារាល់រាត្រីផង ។
រីឯទស្សនៈយល់ដឹងអំពីសិល្បៈរបាំប្រជាប្រិយខ្មែរ ដែលរាំជារង្វង់មូល ហើយប្រើកាយវិការ និងក្បាច់ដៃ”ជើង” ពីក្រោម ហើយលើកឡើង “លា” នោះវិញ មានមតិភាគច្រើនយល់ថា៖ នោះជាការបង្កើតសាមគ្គី ភាពរវាងគ្នានិងគ្នាផង ការបង្ហាញពីសុភមង្គលក្នុងជីវិតខ្មែរផង និងជានិម្មិតរង្វង់នៃជីវិតដែលត្រូវតែមានពលកម្មដាំដុះផលដំណាំ សារចុះសារឡើង បន្តជានិរន្ត មិនចេះចប់ ដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិត និង ការចាំបាច់នៃការបន្តពូជពង្សវង្សត្រកូលនៃធម្មជាតិ និងមនុស្សពិសេស គឺពូជពង្សវង្សត្រកូលខ្មែរនេះតែម្ដង ៕
មូលហេតុចំនួនពីរ ដែលខ្មែរយើងច្រើនតែហៅមេមុនបា
មូលហេតុដែលវប្បធម៏ខ្មែរយើងច្រើនតែហៅ មេ មុនបា ឬក៏ម្តាយ មុនឪពុក ដោយសារតែកត្តាពីរយ៉ាង គឺទីមួយ ទាក់ទងនិងប្រវត្តិនៃការកកើតទឹកដីប្រទេសកម្ពុជា ទីពីរទាក់ទងទៅនឹងវប្បធម៏ប្រពៃណីសាសនា ដែលក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាបានចាត់ទុកថា ម្តាយមានចំណុចសំខាន់ជាងឪពុកចំនួន ៥យ៉ាង
៕
៕
វិស័យស្ថាបត្យកម្មខ្មែរដ៏អស្ចារ្យនាសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ
ស្ថាបត្យកម្មថ្ម មានដូចជា ថ្មធម្មជាតិ ដែលគេបញ្ឈរ សម្រាប់សម្គាល់ថា ជាទីសក្ការៈបូជា ដ៏ស័ក្តិសិទ្ធិ ព្រមទាំងថ្មដែកផងនោះ គឺជាស្ថាបត្យកម្មខ្មែរដ៏អស្ចារ្យនាសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រតាំងពីយូយារណាស់មកហើយ។ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងក៏បានឃើញដែរនូវរណ្តៅកប់សពដែលគេបានចោះក្នុងថ្ម និងវត្តមាននៃក្តាមឈូសថ្ម និងឈើជាដើម។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីភាពអស្ចារ្យនេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
តាមរយៈរបកគំហើញខាងបុរាណវិទ្យាបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រគួបផ្សំទៅនឹងការវិភាគនៃកំណត់ហេតុចិននាសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រយើងបានដឹងអំពីវិសាលភាពនៃទឹកដីខ្មែរនាដើមស.វទី១ នៃគ.សនិងកម្រិតវប្បធម៌ដ៏រុងរឿងរបស់ជនជាតិខ្មែរនៅលើជ្រោយឥណ្ឌូ-ចិន យើងនេះ។ហើយដោយសារយោងតាមទិន្នន័យវិទ្យាសាស្ត្រទាំងនោះ ដែលបុព្វការីជនខ្មែរបានបន្សល់ទុកពាសពេញទូទាំងភូមិភាគនេះ ជាពិសេសនៅប្រទេសលាវ/ឡាវ វៀតណាមកណ្តាលនិងត្បូង និងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន យើងអាចបញ្ជាក់បានថាស្ថិតក្នុងអម្បូរមន-ខ្មែរ ដូចតាខ្មែរនាសម័យមុនការបង្កើតរដ្ឋហ្វូ-ណន (នគរភ្នំ) បានស្គាល់វិស័យស្ថាបត្យកម្មប្រចាំជាតិរបស់ខ្លួនរួចទៅហើយ។
ជារួមនៅប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ ក៏ដូចនៅលើទឹកដីកំណើតរបស់ពូជសាសន៍ខ្មែរដែរមុនការលេចធ្លោឡើងនូវប្រាង្គប្រាសាទ និងទីក្រុងបែបឥណ្ឌា ឬអ៊ឺរុបវិស័យស្ថាបត្យកម្មនាសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ ត្រូវចែកចេញជាពីរប្រភេទធំៗគឺថ្ម និង ឈើ។ស្ថាបត្យកម្មថ្ម មានដូចជា ថ្មធម្មជាតិ ដែលគេបញ្ឈរ សម្រាប់សម្គាល់ថា ជាទីសក្ការៈបូជា ដែលមានលក្ខណៈស័ក្តិសិទ្ធិ ព្រមទាំងថ្មដេកដូចជានៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសលាវបច្ចុប្បន្នដែលតាមពិតទៅគឺគេដាក់គងលើគ្នា (មួយផ្ទាំងនៅពីលើ និងពីរទៀតនៅខាងក្រោមជាទម្រង់)ដើម្បីបញ្ចុះសព។ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងក៏បានឃើញដែរនូវរណ្តៅកប់សពដែលគេបានចោះក្នុងថ្ម និងវត្តមាននៃក្តាមឈូសថ្ម និងឈើដូចករណីក្តារមឈូសនៅស៊ុនឡុក (កម្ពុជាក្រោម) និងក្តារមឈូសនៅខេត្តកញ្ជនៈបុរី (ប្រទេសសៀម)។
ប្រភេទស្ថាបត្យកម្មទី២ គឺផ្ទះសម្បែង និងភូមិរាងមូល ឬដែលមានរាងជាពងក្រពើដែលជាទីប្រជុំជន ឬទីក្រុងបុរាណ ធ្វើអំពីដីលើក ហើយមានគូរទឹកហ៊ុំព័ទ្ធជុំវិញដែលលោកភីលិប ហ្គ្រោលីយេ បានឲ្យឈ្មោះថា វប្បធម៌ភូមិមូលនៅមេមត់។ដូចនេះ យើងអាចយល់បានថា ក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រយ៉ាងហោចណាស់ក៏ចាប់តាំងពី ១៥០០ឆ្នាំ មុនគ.សពោលគឺក្នុងដំណាក់កាលបុព្វបុរសខ្មែរ បានចេះប្រើផ្ទាំងថ្មធម្មជាតិធំៗដើម្បីធ្វើជានិមិត្តសញ្ញាផ្សេងៗ និងដើម្បីមូលហេតុជំនឿសាសនា។ហើយទន្ទឹមនឹងនេះ ពួកគេក៏ចេះយកថ្មធម្មជាតិទាំងនោះមកកែច្នៃប្រឌិតនូវសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដំបូងបង្អស់ដែរ។ នៅទីនេះយើងចង់និយាយដល់ថ្មបញ្ឈរ និងដេក ដែលមានលក្ខណៈជាសកលហើយដែលជាសម្មិទ្ធផលឲ្យក្លាយទៅជារបស់មនុស្សសុទ្ធសាធ ខុសពីថ្មធម្មជាតិធំៗនិងពើង ឬពយ ដែលជាថ្មធម្មជាតិ តែផ្នែកខាងលើលយចន្លោះមួយល្មមសមរម្យធ្វើជាជំរក។
ទោះនៅទីណាក៏ដោយ ក្នុងឧបទ្វីបឥណ្ឌូ-ចិនយើងនេះ សម្មិទ្ធផលទាំងនោះគឺជាសញ្ញាណសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដំបូងបង្អស់របស់ ជាតិខ្មែរដែលបានរីកដុះដាលកាលមុនការសាងសង់នូវប្រាង្គប្រាសាទតាមលំនាំស្ថាបត្យកម្មឥណ្ឌាដើម្បីឧទ្ទិសដល់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាមកពីឥណ្ឌានាដើមសម័យ ប្រវត្តិសាស្ត្រ។
ខាងលើនេះ សឲ្យឃើញថាសមត្ថភាពសាងសង់របស់បុព្វការីជនខ្មែរនាសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រមានកម្រិតខ្ពស់រួចទៅហើយ ហើយនាសម័យនោះពួកគេក៏ពិតជាមានទំនាក់ទំនងផ្នែកវប្បធម៌ជាមួយនឹងតំបន់ផ្សេងៗឯទៀតក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ បើយើងពិនិត្យមើលសំណង់ស្ថាបត្យកម្មទាំងនោះដែលមានលក្ខណៈសកល យើងនឹងដឹងថា នៅប្រទេសអ៊ឺរុប គេឲ្យឈ្មោះថា វប្បធម៌ថ្ម។
ខាងលើនេះ សឲ្យឃើញថាសមត្ថភាពសាងសង់របស់បុព្វការីជនខ្មែរនាសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រមានកម្រិតខ្ពស់រួចទៅហើយ ហើយនាសម័យនោះពួកគេក៏ពិតជាមានទំនាក់ទំនងផ្នែកវប្បធម៌ជាមួយនឹងតំបន់ផ្សេងៗឯទៀតក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ បើយើងពិនិត្យមើលសំណង់ស្ថាបត្យកម្មទាំងនោះដែលមានលក្ខណៈសកល យើងនឹងដឹងថា នៅប្រទេសអ៊ឺរុប គេឲ្យឈ្មោះថា វប្បធម៌ថ្ម។
សូមរំលឹកថា មុនឆ្នាំ ១៩៨១ គ្មានការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីវប្បធម៌ថ្មស៊ីជម្រៅណាមួយនៅប្រទេសកម្ពុជានៅឡើយ ទោះជាគេដឹងថាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃប្រព័ន្ធគំនិតខ្មែរ គឺស្ថិតលើជំនឿបែបជីវចលនិយម ជាពិសេសជំនឿលើថ្មធម្មធម្មជាតិ ដូចជាការគោរពបូជាថ្ម អ្នកតា ឬភ្នំជាដើមដែលដំណាងឲ្យបុព្វការីជន។បើនិយាយឲ្យចំទៅ មិនមែនគេមិនទទួលស្គាល់តួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៃជំនឿលើថ្មរបស់ជនជាតិខ្មែរ ដែលជាជនជាតិចាស់នោះទេ។កង្វះខាតផ្នែកទិន្នន័យបុរាណវិទ្យាចំពោះយើងប្រហែលជាគេមិនបានយកចិត្តទុកដាក់លើភូមិសាស្ត្រជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបុរាណរបស់ជនជាតិខ្មែរ ដែលបានផ្តល់កំណើតឲ្យជនជាតិនេះ។ត្បិតទឹកដីទាំងនោះត្រូវបានផ្តាច់បន្តិចម្តងៗចេញពីមាតុភូមិខ្មែរចាប់តាំងពីស.វទី ១៣-១៤ ដោយការកកើតឡើងនូវរដ្ឋលាវនិងថៃនៅលើសាកសពនៃភូមិសាស្ត្រជាប្រវត្តិសាស្ត្រចក្រភពកម្ពុជទេស។បើពិនិត្យពីសម័យមុនការលេចធ្លោរឿងនៃរដ្ឋទាំងពីរនេះ គេពិតជាយល់ឃើញថាការមកដល់នៃជនជាតិអម្បូរថៃ-លាវ ដែលមានប្រភពចេញពីភូមិភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសចិនគឺជាបញ្ហាថ្មីថ្មោងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍យើង នេះ។គឺប្រការនេះហើយ ដែលជម្រុញឲ្យយើងយល់ឃើញថាគេត្រូវតែបញ្ចូលរាល់ទិន្នន័យបុរាណវិទ្យាពាក់ព័ន្ធនឹងវប្បធម៌ថ្មដែលគេបានរកឃើញក្នុងប្រទេសទាំងពីរខាងលើនេះ ក្នុងខឿនវប្បធម៌ខ្មែរបុរាណមុនការបង្កើតរដ្ឋហ្វូ-ណន ឬរដ្ឋខ្មែរដំបូងបង្អស់។
អ្វីដែលយើងទើបលើកយកមកជម្រាបខាងលើនេះ គឺនៅធ្វើឡើងក្នុងគំនិតតែមួយគឺការជៀសវាងការបកស្រាយទិន្នន័យ បុរាណវិទ្យាខុស។ ការបកស្រាយរបៀបនេះច្បាស់ជានៅមានតាមអត្ថបទមួយចំនួន ដែលគេចាត់ទុកថា សម្មិទ្ធផលសង្គមទាំងនោះគឺជាសម្មិទ្ធផលរបស់មនុស្សចំណូលថ្មីក្នុងតំបន់ ទោះបីជាមានការបំភ្លឺឬហាមប្រាមរបស់លោក ហ្សក ស៊ឺដេស ក៏ដោយ ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត បើតាមការសង្កេតរបស់យើង ការគោរពបូជាថ្មបានបង្ហាញនូវនិមិត្តរូបស៊ីជម្រៅរបស់ថ្មធម្មជាតិទាំងនោះដែលមានលក្ខណៈមិនខុសគ្នាអំពីជំនឿនៅអ៊ឺរ៉ុបប៉ុន្មានដែរមុនការមកដល់នៃគ្រិស្តសាសនា ដែលមានប្រភពចេញពីប្រទេសអ៊ីស្រាអែលតាមរយៈប្រទេសអ៊ីតាលី។ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយក៏យើងបានឃើញវប្បធម៌លើថ្មនៅឥណ្ឌូ-ចិនរបស់អម្បូរខ្មែរមានលក្ខណៈផ្ទាល់របស់វាដែរ។
ដូចនេះ គេមិនអាចសរសេរអំពីវិស័យសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មរបស់ខ្មែរក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ដោយមិនផ្អែកលើទិន្នន័យបុរាណវិទ្យាដែលជាស្នាដៃរបស់បុព្វបុរសខ្មែរឡើយ។ ត្រូវជ្រាបថា សិល្បៈស្ថាបត្យកម្មគឺអ្វីៗដែលបានបង្កបង្កើតស្ថាបនាឡើង ដោយការកែច្នៃប្រឌិតរបស់មនុស្សដែលប្រកបដោយគតិ និងបញ្ញាញ្ញាណ ហើយតាមការតម្រូវការប្រើប្រាស់របស់សង្គមទោះបីជាវត្ថុធាតុដើមបានពីធម្មជាតិក្តី។
យើងសូមស្លេះតែប៉ុណេះ សប្តាហ៍ក្រោយយើងខ្ញុំនឹងលើកយកវិស័យស្ថាបត្យកម្មខ្មែរនាសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ ម្តង់ទៀត ដោយលើកយកការផ្លាស់ប្តូរទម្រង់ ឬទំហំនៃភូមិសាស្ត្រជាប្រវត្តិសាស្ត្រឬប្រព័ន្ធជំនឿសាសនា របស់អតីតព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ព្រមទាំងសារសំខាន់នៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ នេះផងដែរ
៕
ភាសាខ្មែរមិនមែនកើតចេញមកពី ភាសាបាលី-សំស្ក្រឹតនៃនោះទេ
ភាសាបរទេស ដែលនៅលាយឡំ ច្រើនជាងគេ ក្នុងភាសាខ្មែរយើង សព្វថ្ងៃ គឹភាសាបាលី និង សំស្ត្រឹត។ ភាសាបាលី បានហូរចូលមក ក្នុងភាសាខ្មែរ តាមរយៈពុទ្ធសាសនាហីនយាន។រីឯភាសា សំស្ក្រឹត ហូរចូលតាមរយៈ ពុទ្ធសាសនាមហាយាន និង ព្រាហ្មណ៏សាសនា ។ដោយសារតែហេតុនេះហើយបានជា បានធ្វើ ឲ្យមានជនមួយចំនួនយល់ខុសថា ភាសារខ្មែរ មានដើមកំណើតចេញពីភាសារទាំងពីរខាងលើនេះ។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីភាសារទាំងនេះ ជាបន្តសូមស្តាប់ គួន សំបូរ ពណ៌នាដូចតទៅ៖
នៅលើជ្រោយឥណ្ឌូចិនយើងនេះ ជនជាតិខ្មែរដែលស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរមន-ខ្មែរ ជាជនជាតិចាស់ជាងគេ ហើយជនជាតិនេះមានវប្បធម៌-អារ្យធម៌របស់ខ្លួនផ្ទាល់យ៉ាងហោចណាស់ក៏ពីរវាង ១លានឆ្នាំ ឆ្នាំ មុនគ.សមកហើយដែរ ។ វប្បធម៌នេះ មានការវិវត្តពីសម័យមួយទៅសម័យ មួយ ពីភាព សម្បូរ បែប ដល់ភាពលូតលាស់រុងរឿងលើគ្រប់វិស័យ។
ដោយផ្អែកលើព្រឹត្តិការណ៍ធំៗ ដែលជាសមិទ្ធផលនៃសង្គម កាលប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ត្រូវគេបែងចែកជាពីរសម័យកាល គឺសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ ។ គេអាចចែកកាល ឬយុគ នីមួយៗខាងលើនេះជាច្រើនកង់ថែមទៀត ដូចជាសម័យថ្មបរមបុរាណ សម័យថ្មក្រួសបំបែក សម័យលោហធាតុ សម័យប្រវត្តិសាស្ត្រយុគបុរាណ យុគកណ្តាល និងយុគទំនើប ។ ក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រដែលបានកើតឡើងចាប់ពីរវាងប្រមាណ ១ លានឆ្នាំ រហូតដល់ស.វទី ១ មុនគ.ស មនុស្សខ្មែរពុំទាន់ ចេះប្រើតួអក្សរ កត់ត្រាសម្រាប់ មនុស្សជំនាន់ ក្រោយ នូវរឿងរ៉ាវសាសនាសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយនៅឡើយទេ ។ គេគ្រាន់តែចងចាំដោយការទន្ទេញចាំមាត់នូវរឿងរ៉ាវប្រវត្តិសាស្ត្រ សង្គមគ្រួសារតែប៉ុណ្ណោះ ។ បរិបទវប្បធម៌ខាងលើនេះគេអាចប្រៀបនឹងសហគមន៍ខ្មែរលើដូចជាព្នង ទំពួនជាដើមដែលគ្មានប្រវត្តិសាស្ត្រ សរសេរដោយមានតែការបញ្ជាក់ពីថ្ងៃខែរបស់ខ្លួន ។
ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់តួរអក្សរនៅពុំទាន់បានផ្សព្វផ្សាយចូលគ្រប់ច្រកល្ហកពេញប្រទេសនៅឡើយទេ នាសម័យដើមនោះ វាជាបុព្វសិទ្ធិរបស់អ្នកដឹកនាំកំពូល ឬក៏របស់អ្នកលក់ដូរក្នុងទីក្រុងប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមានប្រវត្តិសាស្ត្រប្រចាំជាតិរបស់ខ្លួនជាង ២០០០ ឆ្នាំមកហើយ ។
រីឯការប្រើប្រាស់តួអក្សរក៏មានចំណាស់ដូចគ្នាដែរ ទោះបីជានាគ្រាបឋមនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ ការអប់រំការបង្រៀនអក្សរ ឬការផ្សព្វផ្សាយ និងការប្រើប្រាស់តួអក្សរពុំទាន់មានលក្ខណៈទូលំទូលាយក៏ដោយ។
សូមកុំភ្លេចថាអក្សរនេះហើយ មិនគ្រាន់តែជាឧបករណ៍សម្រាប់កត់ត្រាព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងសង្គមប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែជាយានសម្រាប់ផ្សព្វផ្សាយនូវមនោគមន៍វិជ្ជា សាសនា និងជាមធ្យោបាយសម្រាប់ពង្រីកអំណាចកណ្តាលរបស់ព្រះមហាក្សត្រឬអ្នកដឹកនាំសង្គមនៅពេលនោះផងដែរ។
សូមកុំភ្លេចថាអក្សរនេះហើយ មិនគ្រាន់តែជាឧបករណ៍សម្រាប់កត់ត្រាព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងសង្គមប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែជាយានសម្រាប់ផ្សព្វផ្សាយនូវមនោគមន៍វិជ្ជា សាសនា និងជាមធ្យោបាយសម្រាប់ពង្រីកអំណាចកណ្តាលរបស់ព្រះមហាក្សត្រឬអ្នកដឹកនាំសង្គមនៅពេលនោះផងដែរ។
នៅសម័យអាណានិគមបារាំង, វិវឌ្ឍន៏នៃភាសាខ្មែរ ត្រូវបានបន្ថយល្បឿន ហើយរត់ទៅសំងំក្នុងវត្ត អារាម ដែលមានព្រះសង្ឃ ជួយថែរក្សាទុកអោយ ។នៅពេលនោះបារាំងបានបង្ខំអោយខ្មែរ រៀនភាសាបារាំង ជាយាន ជាផ្លូវការដែលជាបុព្វហេតុនាំអោយខូចប្រយោជន៏ដល់ភាសាជាតិខ្មែរ។
ក្រោយពីប្រទេសកម្ពុជាទទូលបានឯករាជ្យ ពីប្រទេសបារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣រួចមក ភាសាខ្មែរ ត្រូវបានប្រកាសអោយប្រើជាផ្លូវការ។កំនើតគណះកម្មការវប្បធម៍ មហាវិទ្យាល័យគរុកោសល្យ (អតីតវជ្ជាស្ថានជាតិ គរុកោសល្យ) មហាវិទ្យាល័យអក្សរសាស្ត្រ វិជ្ជាស្ថាន ជាតិខេមរនីយានកម្ម ជំរុញអោយមានការបង្កើត ពាក្យពេចន៏ថ្មីៗ ជាច្រើនទៀត ដើម្បីប្រើការ អោយទាន់សម័យនិយម។ក្រៅពីកំនើតពាក្យបង្កើតថ្មី គេប្រទះឃើញពាក្យបរទេសជាច្រើន ដែលត្រូវគេប្រើលាយឡំ ក្នុងភាសាខ្មែរ ។ ឯល្បាយភាសានេះ កើតទ្បើង នៅពេលដែលខ្មែរ មានទំនាក់ទំនង ជាមួយនិងបរទេស ដូចជា ទាក់ ទងក្នុងកិច្ចការទូត ទេសចរណ៏ ពាណិជ្ជកម្ម សិក្សាអប់រំ ជំនឿសាសនា ។ល។ គេបានកត់សំគាល់ ឃើញថា ភាសាខ្មែរ មានអាយុវែងកាលណា ល្បាយភាសាក៏កាន់តែ កើនឡើងៗ សឹងតែ រកពាក្យសុទ្ធ របស់ខ្លួនពុំឃើញ។
ឯភាសាបរទេស ដែលនៅលាយឡំ ច្រើនជាងគេ ក្នុងភាសាខ្មែរយើង សព្វថ្ងៃ គឹភាសាបាលី និង សំស្ត្រឹត។ ភាសាបាលី បានហូរចូលមក ក្នុងភាសាខ្មែរ តាមរយៈពុទ្ធសាសនាហីនយាន។ ឯភាសា សំស្ក្រឹត ហូរចូលតាមរយៈ ពុទ្ធសាសនាមហាយាន និង ព្រាហ្មណ៏សាសនា ។ ដោយជនជាតិខ្មែរ និយមគោរពសាសនា មកពីប្រទេសឥណ្ឌា នេះហើយ បានជា បាលី-សំស្ត្រឹត ព្រមទាំងក្បួន ខ្នាត វេយយ្យាករណ៏ របស់ភាសានេះ មានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លា មកលើភាសាខ្មែរទាំងមូល ហើយចាក់ ឬស ចាក់គល់ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ដែលជាហេតុ នាំអោយអ្នកខ្លះ លែងមើលឃើញ លក្ខណៈដើម នៃ ភាសាខ្មែរ រួចក៏តាំងចោទថា ភាសាខ្មែរ មានប្រភពមកពី ភាសាបាលី-សំស្ក្រឹត ទៅវិញ។ ការពិត ភាសាទាំងពីរនេះ ចូលមកដល់ប្រទេសខ្មែរ ក្រោយពេលដែលខ្មែរ មានភាសាផ្ទាល់ខ្លួន រួចស្រេច ទៅហើយ ។ ដូច្នេះ ភាសាខ្មែរ ពុំមែនកើតចេញ មកពី ភាសាបាលីសំស្ក្រឹត ឬក៏ថា ភាសាបាលី-សំស្ក្រឹត ជាម្តាយនៃភាសាខ្មែរ ដូច បានមានប្រសាសន៍របស់ទស្សនៈមួយចំនួននោះឡើយ។ ខ្មែរប្រើពាក្យបាលី-សំស្ត្រឹត ជាពាក្យកំចី ដើម្បីបង្គ្រប់ នូវកង្វះខាត តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯពាក្យបាលីសំស្ក្រឹត ទាំងនេះសោតទៀត ក៏ត្រូវកែប្រែ ទាំងសៀងស័ព្ទ ទាំងរូបស័ព្ទ ដើម្បីអោយស្របស្រួល មកនឹងសំដីខ្មែរ ចំណង់ចំណូលចិត្តបែបខ្មែរ។
ខេមរនីយកម្មបែបនេះ ពុំមែនធ្វើ ចំពោះតែពាក្យបាលី-សំស្ក្រឹត ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែចំពោះគ្រប់ភាសា បរទេស ដែលជ្រាបចូលមកក្នុងភាសាខ្មែរ គឺត្រូវ ទទួលការផ្លាស់ប្តូរ អោយមានលក្ខណៈ ជាខ្មែរដូចគ្នា ដែរ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ភាសាបាលី-សំស្ក្រឹត ស្ថិតនៅដាច់អំពីអំបូរខ្មែរ- មន ព្រោះមានវិភតិ្ត នៅក្នុងអំបូរ ឥណ្ឌា-អឺរ៉ុប ឯណោះទេ។ ចំពោះភាសាខ្មែរ ប្រសិនបើយើងសិក្សា អោយស៊ីជំរៅ ទៅលើក្បួនខ្នាត វេយ្យាករណ៏ យើងនឹងបានឃើញ អំពីលក្ខណៈខុសគ្នា រវាងពីភាសាខ្មែរ និងភាសាបរទេស ជាពិសេស ភាសាបាលីសំស្ក្រឹត ។ ភាពខុសគ្នានោះ អាស្រ័យដោយភាសាខ្មែរ មានលក្ខណៈ ពិសេស ធំៗ មួយចំនួន ដូចជា ការបន្លឺសំលេង ចំនួនព្យាង្គស្រៈ ព្យាង្គព្យពា្ជនះ វិធីកំលាយពាក្យ លិង្គ វចនះ និង ក្បួនសម្ព័ន្ធ ។ លក្ខណៈពិសេសនេះ បង្ហាញអោយឃើញថា ភាសាខ្មែរ ជាភាសា ងាយសិក្សា ងាយយល់ជាងពពួកភាសាឥណ្ឌូអឺរ៉ុបឆ្ងាយណាស់។
ការលើកយក លក្ខណៈសំខាន់ៗ ខ្លះៗ នៃភាសាខ្មែរ មកប្រៀបធៀប នឹង ភាសាបរទេស មានភាសា បាលី- សំស្រឹ្កតជាដើម បានបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ប្លែកគ្នាឆ្ងាយណាស់ ទាំងផ្នែកសួរ ផ្នែកសព្ទ ផ្នែកស័ម្ពន្ធ ។ ភស្តុតាង ទាំងនេះ បានបញ្ជាក់ថា ភាសាខ្មែរ មានលក្ខណៈពិសេស របស់ខ្លួន ពោលគឺពុំមែនកើតចេញ អំពីភាសា ដទៃ ណាមួយនោះទ្បើយ ។ ទំនាក់ទំនង ជាមួយភាសាបរទេស បានធ្វើអោយមាន ល្បាយភាសាបរទេស ក្នុងភាសាខ្មែរ ក៏ពិតមែន ហើយ ក៏ប៉ុន្តែ ការទទួលឥទិ្ធពល ភាសាបរទេសនេះ តែងប្រព្រឹត្តទៅ ដោយការប្រែសំរួល អោយ ស្របស្រួល ទៅនឹងភាសាជាតិ ជាដរាប តួយ៉ាងដូចជា កម្មវិធី ខេមរនីយកម្ម ចំពោះភាសាបាលី- សំស្ក្រឹត ដូចបានពោល នៅខាងលើ រួចមកហើយ។
ប្រសិនបើយើង បានដឹង បានយល់ អំពីដើមកំណើត និង ក្បួនខ្នាត ដ៏ប្រពៃ នៃភាសាជាតិរបស់យើង ហើយ តើយើងដែលជាខ្មែរ ត្រូវមានករណីយកិច្ចបែបណាដែរបន្តទៅទៀត?នេះជាសំនួរមួយសម្រាប់ប្រជាជនជាពិសេសយុវជនកម្ពុជាទាំងអស់ត្រូវតែយល់ដឹង។
ប្រសិនបើយើង បានដឹង បានយល់ អំពីដើមកំណើត និង ក្បួនខ្នាត ដ៏ប្រពៃ នៃភាសាជាតិរបស់យើង ហើយ តើយើងដែលជាខ្មែរ ត្រូវមានករណីយកិច្ចបែបណាដែរបន្តទៅទៀត?នេះជាសំនួរមួយសម្រាប់ប្រជាជនជាពិសេសយុវជនកម្ពុជាទាំងអស់ត្រូវតែយល់ដឹង។
ទោះបីយើង មានការលំបាកខ្លះៗ នៅក្នុង ការសរសេរ ឬ និយាយ ដោយសារឥទិ្ធពលបរទេស មក លើ ភាសាយើងយ៉ាងណា ក៏យើងគប្បីត្រូវមាន ស្មារតីជាតិនិយម ជាប់ជានិច្ច ក្នុងការលើកតំកើង ភាសា ជាតិ ដោយនាំគ្នានិយម ប្រើភាសាជាតិ ក្នុងករណីណាដែលអាច ជៀសវាង ភាសាបរទេសបាន ហើយខំការពារ ភាសាខ្មែរ កុំឲ្យបាត់បង់នៅពេលខាងមុខ៕
ប្រវត្តិនៃល្ខោនបាសាក់
បើយោតាមក្រសួងវប្បធម៏ និងវិចិត្តសិល្បៈ បានឲ្យដឹងថា ល្ខោនបាសាក់សព្វថ្ងៃនេះមានប្រភពមកពីល្ខោនទ្រើងឃ្លោកហើយបានរីកចម្រើនឡើងដោយស្នាដៃបញ្ញវន្តមួយក្រុមដែលមានចំណេះជ្រៅជ្រះខាងអក្សរសិល្ប៍ និងសាសនា ខេត្តបាសាក់ព្រះត្រពាំង” កម្ពុជាក្រោម ដែលមានការដឹកនាំដោយ អតីតចៅអធិការវត្តខ្សាច់កណ្ដាលមានឈ្មោះថា លោកគ្រូសួរ ដែលខំតស៊ូរដើម្បីបង្កើតល្ខោនបាសាកនេះ។ ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពី ប្រវត្តិនៃល្ខោនបាសាក់នេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
ក្រោយពេលសឹកមកគោលបំណងថែរក្សាជំរុញលើកតម្លៃវប្បធម៌ជាតិរបស់ខ្លួនលោកគ្រូ “សួរ” ក៏បានប្រមែប្រមូលអ្នកសឹកពីបួស ដូចគ្នាព្រមដោយ កូនសិស្សពុទ្ធបរិស័ទផ្សេងៗទៀត បង្កើតជាល្ខោនមួយវង់ ។ប៉ុន្តែដោយកាលណោះនៅមានកង្វះខាតខាងផ្នែកសម្ភារៈនិងឆាកល្ខោននេះត្រូវគេនាំគ្នាសម្ដែងដោយផ្ទាល់ដីក្នុងរោងដែលសង់ឡើងដោយប្រក់ ឫកាប់មែកឈើយកមកធ្វើជាឆាក គ្របប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងទ្រើងដែលគេដាំឃ្លោកទើបអ្នកស្រុកគេនិយមនាំគ្នាហៅល្ខោននេះថា ជាល្ខោនទ្រើងឃ្លោក ។ល្ខោនទ្រើងឃ្លោកនេះ មានវត្តមានរហូតដល់អំឡុងឆ្នាំ ១៩៥៣។
អ្នកខ្លះនិយមហៅ ល្ខោនទ្រើងឃ្លោកនេះថាជា “យូកេរ្តិ៍” វិញ។ពាក្យយូរកេរ្តិ៍នេះជាពាក្យដ៏មានតម្លៃសម្រាប់បញ្ជាក់ថាទម្រង់សិល្បៈនេះគឺជាមរតកតាំងពីយូរលង់មកហើយរបស់ជនជាតិខ្មែរ។ឈ្មោះនេះត្រូវបងប្អូនខ្មែរកម្ពុជាក្រោមប្រើប្រាស់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃសម្រាប់សំគាល់ទម្រង់ល្ខោនមួយដែលខ្មែរនៅកម្ពុជាយើងសព្វថ្ងៃនិយមហៅថា ល្ខោនបាសាក់នេះឯង ។
ល្ខោនទ្រើងឃ្លោកបានពង្រឹងប្រជាប្រិយភាពរបស់ខ្លួនយ៉ាងឆាប់រហ័សព្រោះអ្នកសម្ដែងសុទ្ធតែជាអ្នកពូកែខាងអក្សរសិល្ប៍ពូកែប្រើពាក្យសម្ដីជាកំណាព្យកាព្យឃ្លោងពូកែការសម្ដែងដោយឥតព្រាងទុកជាហេតុនាំឲ្យទស្សនិកជនមានការកោតសរសើរ និងចូលចិត្តក្រៃលែង ។មិនតែប៉ុណ្ណោះល្ខោននេះបានទៅជាកម្មវត្ថុនៃការប្រឡងប្រជែងជាមួយនឹងល្ខោន “កៃលឿងវៀតណាម” ហើយក៏បានជះឥទ្ធិពលលើគ្នាទៅវិញទៅមក។ក្រោយមកក្នុងការដែលជនជាតិចិនមួយចំនួនធំជាអ្នកភៀសខ្លួនអំពីសង្គ្រាមនៅស្រុកចិនពិសេសក្នុងរយៈពេលនៃការបះបោររបស់ពួកម៉ាន់ជូ (Manchu) បានហូរច្រាលមកតាមសមុទ្រហើយបានចូលមកបោះទីតាំងនៅតំបន់កូសាំងស៊ីននេះរស់នៅលាយឡំជាមួយប្រជាជនខ្មែរ និងប្រជាជន វៀតណាម ។
ក្នុងពេលដែលហូរចុះមកជនជាតិចិនទាំងនោះបាននាំយកនូវទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី និងសិល្បៈផ្សេងៗដូចជា “ល្ខោនហ៊ី” ជាដើមមកជាមួយផង ។ ទាំងល្ខោនទ្រើងឃ្លោកខ្មែរទាំងល្ខោនកៃលឿងវៀតណាមទាំងល្ខោនហ៊ីចិនបានប្រលងប្រជែងខំប្រឹងបញ្ចេញឥទ្ធិពលរៀងៗខ្លួនដណ្ដើមយកប្រជាប្រិយភាពស្រូបយកចំណង់និងចំណូលចិត្តទស្សនិកជនក្នុងតំបន់នោះ ។ទីបំផុតល្ខោនហ៊ីចិនបានទទួលជោគជ័យដ៏ធំធេង ។ ឃើញហេតុផលយ៉ាងនេះដើម្បីទាមទារប្រជាប្រិយភាពក្នុងចំណោមទស្សនិកជនចម្រុះជាតិសាសន៍នោះអ្នកដឹកនាំល្ខោនទ្រើងឃ្លោក បានចម្លងយកចំណុចសំខាន់ៗខ្លះពីល្ខោនហ៊ីចិនដែលខ្លួនយល់ថាមានសារសំខាន់សម្រាប់ល្ខោនខ្លួន។ ចាប់ពីពេលនោះមកល្ខោនទ្រើងឃ្លោកបានទទួលប្រជាប្រិយដ៏ធំធេងក្នុងតំបន់កូសាំងស៊ីននេះព្រោះពេលនោះទាំងអ្នកដឹកនាំវង់ល្ខោន ទាំងសិល្បករអ្នកសម្ដែងមានការឆ្លាតវាងវៃណាស់នៅទីណាកន្លែងណាដែលមានប្រជាជនខ្មែរជាអ្នកមើលភាគច្រើនគេតែងនាំគ្នាសម្ដែងជាភាសាខ្មែរសុទ្ធកន្លែងណាដែលមានប្រជាជនវៀតណាមមើលច្រើនការសម្ដែងតែងឆ្លូកគ្នាជាពីរភាសា គឺខ្មែរផង វៀតណាមផងកន្លែងណាដែលមានប្រជាជនចិនមើលច្រើន គេតែងនិយាយនិងច្រៀងភាសាខ្មែរផង និងភាសាចិនផងសម្របសម្រួលខ្លួនទៅតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រទឹកដីនិងប្រជាជននៅតាមតំបន់។
ចំពោះប្រវត្តិដែលល្ខោនទ្រើងឃ្លោក ឫយូរកេរ្តិ៍ជាមរតកដែលបានចាប់កំណើតនៅកម្ពុជាក្រោមហើយបានត្រូវគេប្ដូរឈ្មោះមកជាល្ខោនបាសាក់នៅកម្ពុជាយើងសព្វថ្ងៃនេះគឺដោយសារតែមានដំណើររឿងដូចខាងក្រោយនេះ៖
នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩២០ មានបងប្អូនពីរនាក់ បងឈ្មោះ លី កាញ់ និងប្អូនឈ្មោះ លី សួន និងមានដើមកំណើតកើតជានៅស្រុកបាសាក់ដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។ លី កាញ់ជាបងបានចាកចេញពីស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួន ដើម្បីទៅរស់នៅប្រទេសបារាំង ។ ក្រោយមកដោយការខំប្រឹងប្រែងរកទទួលទានមានបាន លីកាញ់ ក៏ក្លាយជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិធនធានបង្គួរនៅប្រទេសបារាំង។ថ្ងៃមួយ លីសួន ជាប្អូនផ្ញើសំបុត្រទៅសួរសុខទុក្ខ លី កាញ់ ជាបងហើយក៏បានសុំប្រាក់មួយចំនួនពីបងដើម្បីប្រកបរបរជំនួញជួញដូរនៅឯស្រុកកំណើត របស់ខ្លួន ។លី កាញ់ក្នុងទឹកចិត្តអាណិតប្អូនក្នុងទឹកចិត្តស្រណោះស្រណោកស្រុកកំណើតជាទីរលឹករបស់ខ្លួននិងក្នុងស្មារតីចង់ថែរក្សាវប្បធម៌ពណ៌សម្បុរជាតិរបស់ខ្លួនដែលស្ថិតក្នុងមជ្ឈដ្ឋានចម្រុះជាតិសាសន៍ឲ្យគង់វង្សក៏បានផ្ញើប្រាក់មកឲ្យ លី សួន ជាប្អូនហើយបានសរសេរសំបុត្រប្រាប់ថាសូមប្អូនកុំធ្វើជំនួញដូរអ្វីក្រៅឲ្យសោះ លុយដែលបង ផ្ញើឲ្យនេះសូមប្អូនគិតយ៉ាងណាជួយពង្រីកនិងថែរក្សាសិល្បៈ យូរកេរ្តិ៍ ដែលមានកំណើតនៅឃ្លាំងនៅព្រះត្រពាំងហើយដែលយើងបានមើលទាំងអស់គ្នាជាញឹកញាប់កាលនៅពីតូចៗ នោះឲ្យគង់វង្សផង ។ដោយសារបណ្ដាំ និងជំនួយពី លី កាញ់ ជាបង លី សួន ក៏ក្លាយទៅជាថៅកែល្ខោនបាសាក់ដ៏ល្បីល្បាញដំបូងគេបង្អស់ដែលទស្សនិកជននិយមហៅឈ្មោះ គាត់ថា ថៅកែ “ឆាគ្រួន” ។
ក្នុងឆ្នាំ១៩៣០ ក្នុងពេលដែលទម្រង់នេះរីកចម្រើននៅកម្ពុជាក្រោម “វៀតណាមខាងត្បូង”ថៅកែក្រុមល្ខោនឈ្មោះលោក ឆាគ្រួននេះបាននាំក្រុមសិល្បៈល្ខោនរបស់ខ្លួនមកសម្ដែងធ្វើអាជីវកម្មនៅភ្នំពេញនិងខេត្តនានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ដំណើរបេសកកម្មទី១របស់ក្រុមល្ខោនលោក ឆាគ្រួនដែលបានមកសម្ដែងនៅ ប្រទេសកម្ពុជាមិនសូវទទួលបានជោគជ័យទេមូលហេតុមកពីទម្រង់ល្ខោននេះត្រូវប្រឡងប្រជែងជាមួយទម្រង់ដទៃទៀតដែលមានយ៉ាងសំបូរបែបនៅកម្ពុជាភាគកណ្ដាល ដូចជាល្ខោនមោជទ័យ “១៩២០-១៩៤០” និងល្ខោនមហោរីដែលកើតមានជាយូរលង់មកហើយ ។ពិតមែនតែលើកទី១នេះ ល្ខោនបាសាក់បានទទួលបរាជ័យប៉ុន្តែពេលនោះសិល្បករល្ខោនបាសាក់បានហាត់រៀននិងស្រូបយកនូវចំណេះថ្មីៗ មួយចំនួនពីទម្រង់ល្ខោននៅភ្នំពេញដូចជាភ្លេងមហោរី ឫចម្រៀងមហោរីជាដើម មុនពេលត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ។
ក្រោយពីពេលហាត់រៀននិងបានសម្ដែងច្រើនលើកច្រើនសារដោយបញ្ចូលបច្ចេកទេសថ្មីៗមួយចំនួនផង ល្ខោននេះ បានទទួលជោគជ័យកាន់តែធំធេង នៅតំបន់កូសាំងស៊ីន ។បន្ទាប់ពីនោះមកលោក ឆាគ្រួន ក៏នាំក្រុមរបស់គាត់តាមទូក ប៉ុកចាយដែលមានគ្រឿងប្រដាប់ដំឡើងឆាក និងសម្ភារៈតុបតែងលំអផ្សេងៗគឺឆាកចល័ត ដែលដំឡើងលើគោកក៏បាន ឫដំឡើងលើទូកក៏បានហើយនាំក្រុមសិល្បៈនេះមកសម្ដែងនៅរាជធានីភ្នំពេញ និងខេត្តឯ ទៀតជាលើកទី២ ។ លើកនេះល្ខោន លោក ឆាគ្រួន បានទទួលជោគជ័យយ៉ាងធំធេងក្នុងការប្រកួតប្រជែងជាមួយល្ខោន ប្រាមោជ្ជទ័យនិងល្ខោនមហោរីនៅភ្នំពេញ និងតំបន់ដទៃទៀតនៅប្រទេសកម្ពុជាពិសេសគឺខេត្តតាមមាត់ទន្លេ ។ ល្ខោនលោក ឆាគ្រួននេះស្រូបយកទស្សនិកជនយ៉ាងច្រើនគគ្រឹកគគ្រេងហើយបានធ្វើឲ្យល្ខោនប្រាមោជទ័យនិងល្ខោនមហោរីធ្លាក់ក្នុងវិបត្តិដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបាត់បង់ប្រជាប្រិយភាពហើយចំនួនទស្សនិកជនចេះតែថយចុះជាលំដាប់ ។ដោយសារមធ្យោបាយសម្ដែងថ្មីរហ័សរហួន ស្វាហាប់ការតុបតែងលំអឆាកសំលៀកបំពាក់ការលាបមុខ ឫគូរមុខដ៏ល្អទាំងល្បិចហោះហើរក៏ប៉ិនប្រសប់ពិសេសសំនៀងរដឺន ទាំងសម្ដីនិយាយ ទាំងចម្រៀងរបស់ខ្មែរបាសាក់ស្រទន់ពីរោះ ហើយពាក្យសម្ដី ប្រកបដោយអត្ថន័យ ខ្លឹមសារល្អព្រោះអ្នកសម្ដែងភាគច្រើនច្រើនជាអ្នកមានចំណេះជ្រៅជ្រះខាងអក្សរសិល្ប៍ និងសាសនាផងធ្វើឲ្យទស្សនិកជននៅកម្ពុជាកណ្ដាលនេះជក់ចិត្តដិតអារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់គេនាំគ្នាហៅ ឫឲ្យឈ្មោះទម្រង់ល្ខោននេះថា ជា “ល្ខោនបាសាក់” ដោយយកទីកន្លែងនៃទម្រង់សិល្បៈនេះរីកចម្រើន? មកដាក់ឈ្មោះឲ្យទម្រង់ល្ខោននេះតែម្ដង ។ គឺចាប់ពីពេលនោះមកហើយដែលល្ខោនទ្រើងឃ្លោក ឫ យូរកេរ្តិ៍ប្រែឈ្មោះជាល្ខោនបាសាក់ដែលយើងស្គាល់ និងបានឃើញរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ដោយមូលហេតុសេដ្ឋកិច្ចក្នុងបំណងយកទម្រង់សិល្បៈធ្វើជំនួញពួកថៅកែជាច្រើននាក់នៃវង់ល្ខោននៅភ្នំពេញ បានរកវិធីធ្វើឲ្យវង់ល្ខោនលោក ឆាគ្រួនធ្លាក់ចូលក្នុងវិបត្តិរលាយក្រុមហើយការសម្ដែងចុះខ្សោយដោយប្រើទឹកលុយទិញដោយលួចលាក់នូវសិល្បករពូកែៗ គ្រូល្ខោនពូកែៗដើម្បីឲ្យបែកខ្ចាយចេញពីវង់ល្ខោន លោកថៅកែ ឆាគ្រួនដើម្បីចូលមកផ្ដល់ចំណេះ និងបម្រើនៅក្នុងក្រុមសិល្បៈរបស់ខ្លួនវិញ។ វង់សិល្បៈល្ខោនបាសាក់របស់លោក ឆាគ្រួនបានជួបប្រទះនឹងវិបត្តិយ៉ាងធំមែន ព្រោះគ្រូធំៗដូចជាលោកគ្រូខ្មៅលោកគ្រូខ្លា និងមិត្តភ័ក្ដិដទៃទៀតមួយចំនួនបានចាកចេញពីក្រុមលោក ឆាគ្រួន ហើយចូលទៅបង្ហាត់ចំណេះល្ខោនបាសាក់ទាំងផ្នែកតន្ត្រី ទាំងហួន ទាំងចម្រៀង ទាំងការសម្ដែងដោយឥតព្រាងទុកដល់ក្រុមដទៃទៀត ។
គឺចាប់ពីពេលនោះមកហើយដែលល្ខោនបាសាក់ចាប់សាយភាពខ្លាំងមែនទែននៅប្រទេសកម្ពុជាតាមរយៈការធ្វើសកម្មភាពទៅមកសម្ដែងចុះឡើងៗ គ្រប់ទីកន្លែងហើយមានក្រុមខ្លះបានទៅបោះទីតាំងនៅខេត្ត និងស្រុកនានាបានទៅបង្រៀន និងកសាងក្រុមជាច្រើនតាមមូលដ្ឋានផ្សេងៗគ្នា
៕
៕
ប្រភពនៃទ្រនិងចាប៉ីខ្មែរ
ទ្រនិងចាប៉ី ជាឧបករណ៍តន្ត្រីខ្មែរបុរាណ ដែលប្រើជាមួយក្រុមពិណក្នុងសម័យបុរេអង្គរ និង ជាឧបករណ៍ប្រពៃណីប្រើដោយខ្សែ ដោយមានប្រអប់ស្នូក ឬប្រអប់សំលេងធ្វើអំពីឈើ ឬត្រឡោកដូង។ថ្វីបើឧបករណ៍ទ្រនិងចាប៉ី ក្មេងៗសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ មិននិយមចូលចិត្តពិតមែន ក៏ឧបករណ៍ទ្រទាំងពីរនេះ នៅតែជាឧបករណ៍តំណាងនូវវប្បធម៏ និងកាច្នៃប្រឌិតរបស់បុព្វបុរស់ខ្មែរយើងផងដែរ។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីប្រភពឧបករណ៍តន្ត្រីខ្មែរបុរាណទាំងពីរនេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
សម្លេង៖
ទ្រជាឧបករណ៍តន្ត្រីបុរាណ ដែលជនជាតិខ្មែរប្រើកូត ដែលធ្វើអំពីឈើគ្រញូង ខុសពីឧបករណ៍ចាប៉ីវិញ ដែលគេកេះនឹងដៃ ។ ឧបករណ៍ទាំងពីរប្រភេទនេះ ដែលប្រើជាមួយក្រុមពិណក្នុងសម័យបុរេអង្គរ និងអង្គរ ជាឧបករណ៍ប្រពៃណីប្រើដោយខ្សែ ដោយមានប្រអប់ស្នូក ឬប្រអប់សំលេងធ្វើអំពីឈើ ឬត្រឡោកដូង ដូចវត្តមានរបស់សិលាចារឹក និងចម្លាក់ថ្មជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ ពេលដែលគេកូតទ្រ ឬដេញចាប៉ីម្ដងៗ គេឮសម្លេងស្រាល ហើយស្រទន់គួរឲ្យជក់ចិត្តជាពន់ពេក ជាពិសេសនៅពេលរាត្រី ។ ក៏ប៉ុន្ដែឧបករណ៍ចាប៉ី ក្មេងៗសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ មិននិយមចូលចិត្តទេ បើចាស់ៗនៅតាមស្រែចមា្ករនៅចូលចិត្តស្ដាប់នៅឡើយ ។ រីឯទ្រវិញមានក្រុមភ្លេងខ្លះ យកទៅប្រគុំចូលជាមួយក្រុមភ្លេងសម័យទំនើប បង្កើតបានជាបទភ្លេងមួយបែបថ្មី ដែលពិរោះគួរឲ្យចង់ស្ដាប់ ហើយទ្រនេះនៅមានគេនិយមច្រើនទាំងនៅទីក្រុងទាំងនៅជនបទ ។
តើឧបករណ៍ទាំងពីរប្រភេទនេះមានប្រភពចេញពីណា ? បើតាមការស្រាវជ្រាវអំពីឧបករណ៍ភ្លេង នៅប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្នបានបញ្ជាក់បង្ហាញនូវប្រភពឥណ្ឌា នៃឧបករណ៍ទាំងពីរខាងលើនេះ ដែលនាំចូលក្នុងប្រទេសខ្មែរនាសម័យនគរភ្នំ តាមរយៈឥណ្ឌូរូបនីយកម្ម ។ថ្វីត្បិតតែឧបករណ៍ទាំងពីរប្រភេទនេះ មានប្រភពចេញពីប្រទេសឥណ្ឌាក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្ដែរូបភាពឧបករណ៍នេះបានផ្លាស់ប្ដូរទម្រង់ ដោយខ្មែរបានយកត្រឡោកដូងធ្វើជាប្រអប់ ហើយមានឆ្លាក់ក្បូរក្បាច់រចនាដ៏ល្អប្រណិតថែមទៀតផង ខុសពីឧបករណ៍ភ្លេងនៅឥណ្ឌាដែលគ្មានក្បាច់រចនាឡើយ ព្រោះប្រហែលជាស្ថិតក្រោមសម្ពាធសាសនាដ៏តឹងរឹង ។ បើនិយាយម្យ៉ាងទៀត ឧបករណ៍ភ្លេងឥណ្ឌា នៅតែរក្សាលក្ខណៈដើមរបស់វាដដែល ដោយគ្មានការប្រែប្រួលធំដុំអ្វីឡើយ ។ ឧបករណ៍ជាក់ស្ដែង ឧបករណ៍ភ្លេងមួយប្រភេទហៅថា កិន្នរ ដែលវត្តមានរបស់វាត្រូវបានគូសបញ្ជាក់ដោយសិលាចារឹក នៅសម័យអង្គរ នៅឥណ្ឌាឧបករណ៍នេះមានប្រអប់សម្លេងទៅដល់៣ ធ្វើអំពីឃ្លោក ។ រីឯនៅប្រទេសកម្ពុជាវិញ គេឃើញមានប្រអប់សម្លេងតែពីរ ឬមួយតែប៉ុណ្ណោះ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ខុសពីនៅឥណ្ឌា ដែលផែ្នកខាងលើនៃឧបករណ៍កិន្នរលំអដោយរោមសត្វស្លាប ឧបករណ៍កិន្នររបស់យើងហៅថាពិណ ដែលបានឲ្យកំណើតទៅឧបករណ៍ចាប៉ីខ្សែមួយខ្មែរ គ្មានរោមសត្វនៅខាងចុងដងឡើយ ។ គឺឧបករណ៍ចាប៉ីខ្សែមួយនេះហើយ ដែលគេហៅថា តុយលា ប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃ នៅក្នុងភូមិភាគអូរិស្សា និងដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅលើប្រាសាទនៅស.វទី៨ នៅលើប្រាសាទនៅឥណ្ឌាខាងត្បូង ។
ថ្វីត្បិតតែវត្តមានរបស់ពាក្យចាប៉ី មិនត្រូវបានជួបប្រទះលើផ្ទាំងសិលាចារឹកខ្មែរក្ដី ក៏ប៉ុន្ដែយើងបានជួបចម្លាក់របស់ឧបករណ៍ចាប៉ីជាច្រើនប្រភេទ នៅលើក្បាច់ចម្លាក់បុរាណជាពិសេសក្បាច់ផ្ដែរខ្មែរ នាដើមស.វទី៧ នៅក្រុមប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុក ។ មួយវិញទៀតសហគមន៍ខ្មែរសុរិន្ទ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនៅតែប្រើពាក្យ ពិណ-ប៉ី សម្រាប់ឧបករណ៍ចាប៉ីខ្សែមួយ ដែលជាប្រភេទពិណ ។ គឺប្រការទាំងនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យយើងនិយាយបានថា ជនជាតិថៃបានស្គាល់ឈ្មោះឧបករណ៍ភ្លេងឥណ្ឌា តាមរយៈខ្មែរចាប់តាំងពីស.វ ទី១៣ មក ។
តាមការស្រាវជ្រាវរបស់ខ្មែរយើង គឺឧបករណ៍ឥណ្ឌាកិន្នរ ខាងលើនេះពិតជាបានឲ្យកំណើតទៅ ពិណ ឬ ចាប៉ី នាសម័យអង្គរ ដែលមានប្រអប់បំពងសម្លេងពីរ ឬមួយយ៉ាងប្រាកដ ។ សូមជម្រាបផងដែរថា ចាប៉ីខ្សែមួយក៏ជាប្រភេទពិណមានខ្សែលួសតែមួយ រីឯប្រអប់បំពងសម្លេងមានរាងមូល ធ្វើអំពីផ្លែឃ្លោកមួយកំណាត់ ដែលទ្រភ្ជាប់ពីក្រោមផង ហើយមានប៉ោលសម្រាប់រិត ឬបន្ធូខ្សែនៅពេលដេញ ។ គឺដោយសារគុណសម្បត្តិនេះហើយ បានជាខ្មែរយើងឲ្យឈ្មោះថា ចាប៉ី ជាឯកតន្ត្រីដែលមានសូរសៀងពិរោះ កម្រិតកំពូល នេះបើយោងតាមវចនានុក្រមរបស់ព្រះសង្ឃរាជសម្ដេច ជួន ណាត ។
ឧបករណ៍ភ្លេងទាំងពីរប្រភេទនេះ ដែលបានហូរចូលមកប្រទេសកម្ពុជាតាំងពីសម័យនគរភ្នំ តាមរយៈពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ រវាងខ្មែរ និងឥណ្ឌានាដើមស.វទី១ ដែលមានអាយុកាលប្រមាណជាង ២០០០ ឆ្នាំមកហើយ ។ ជនជាតិខ្មែរក៏បានឆ្លាក់រូបវា នៅលើប្រាង្គប្រាសាទបុរាណផងដែរ ។
គួរបញ្ជាក់ថា សព្វថ្ងៃនេះជនជាតិឥណ្ឌានៅរដ្ឋរាជាស្ថាន នៅតែនិយមទ្រខ្សែ ៥ ជាប្រពៃណីប្រចាំស្រុកភូមិរបស់គេ ។ រីឯចាប៉ីដងវែងរបស់គេវិញ គេឲ្យឈ្មោះថា ចក្ខប៉ីវិញ គឺឈ្មោះសំស្ក្រឹតនេះហើយដែលបានឲ្យកំណើតទៅពាក្យចាប៉ីខ្មែរ បច្ចុប្បន្ន ។ យ៉ាងវិញទៀតឧបករណ៍ភ្លេងទាំងពីរប្រភេទនេះ ជនជាតិខ្មែរបានឆា្លក់ នៅលើប្រាង្គប្រាសាទថ្មដូចជាប្រាសាទបាយ័ន និងប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ មិនគ្រាន់តែបញ្ជាក់នូវភាពសម្បូរបែប ឬចំណាស់នៃឧបករណ៍ភ្លេងទាំងនោះតែប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបានបញ្ជាក់ឲ្យយើងដឹងនូវសារសំខាន់ នៃវិស័យតូរ្យតន្ត្រីក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ជនជាតិខ្មែរទៀតផង
៕
៕
ភាពទន់ភ្លន់នៃរបាំព្រះរាជទ្រព្យ បង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្មែរ
របាំព្រះរាជទ្រព្យ ជារបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ដែលជាទម្រង់សិល្បៈសក្ការៈ មួយដែលមានវ័យ ចំណាស់ ដ៏យូរលង់ ណាស់មកហើយនៅក្នុងចំណោមទម្រង់សិល្បៈសក្ការៈ។ ហើយក៏ជាទម្រង់សិល្បៈ ដែលមានតម្លៃពិតខាងស្មារតី និងខាងបច្ចេកទេសកំរិតខ្ពស់ក្នុងចំណោមទម្រង់សិល្បៈ ទស្សនីយភាព នៅកម្ពុជា។របាំព្រះរាជទ្រព្យមួយនេះ ស្ទើរតែបាត់បង់អស់ទៅវិញ នៅក្រោមរបបខ្មែរក្រហម ដែលបានគាស់រំលើងចោលស្ទើរតែទាំងស្រុង នូវគ្រូអ្នករបាំ និងគ្រូដូរ្យតន្ត្រី។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីរបាំ ប្រពៃណីរបស់ខ្មែរយើងមួយនេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
របាំព្រះរាជទ្រព្យរបស់កម្ពុជា គឺជាអ្នកថែរក្សាប្រពៃណីនាដកម្មបុរាណខ្មែរ ជាចំណែកមួយយ៉ាងជិតស្និទ្ធ នៃមហាក្សត្រអស់រយៈពេល ជាងមួយពាន់ឆ្នាំកន្លងមកហើយ។ របាំក្បាច់ខ្មែរបុរាណនៃ មួយនេះ មានភាពល្បីល្បាញ ខាងមានកាយវិការទន់ភ្លន់ គួរឱ្យចង់គយគន់ និងមានទ្រង់គ្រឿងចាំងភ្លឺផ្លេកៗ។
របាំព្រះរាជទ្រព្យមានការដើរតួបួនប្រភេទដូចជា៖ តួនាង (ស្រី) តួនាយរង (ប្រុស) តួយក្ស (សភាវៈអាក្រក់) តួស្វា (សត្វ) តួនិមួយៗមានលក្ខណៈនិងមានពណ៌ដោយឡែកៗពីគ្នា មានការស្លៀកពាក់ ការលាបម្សៅ ការតុបតែងខ្លួន ទាំងក្បាំងមុខ និងកាយវិការផ្ទាល់ខ្លួនផងដែរ។ កាយវិការ និងក្បាច់រាំទាំងនេះអ្នករបាំត្រូវហាត់រៀនយ៉ាងសកម្ម និងមមាញឹក អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ទើបចេះចាំ មានអត្ថន័យដូចជាការរំជួលចិត្តនានា ការភ័យភិត ស្នេហា ការសប្បាយរីករាយ ឬការខឹងសម្បាជាដើម។
ការសម្ដែងប្រព្រឹត្តទៅតាមចង្វាក់ភ្លេងនៃក្រុមតន្ត្រីគោរព ដោយពួកអ្នករបាំ កាច់ក្បាច់រាំតម្រូវតាមសំឡេងបកស្រាយសាច់រឿង និងមនោសញ្ចេតនាដោយនារីអ្នកច្រៀងមួយក្រុមតូច។ របាំព្រះរាជទ្រព្យស្ទើរតែបាត់បង់អស់នៅក្រោមរបបខ្មែរក្រហម ដែលបានគាស់រំលើងចោលស្ទើរតែទាំងស្រុង នូវគ្រូអ្នករបាំ និងគ្រូដូរ្យតន្ត្រី។ តាំងពីការដួលរលំនៃរបបប៉ុល ពត នៅឆ្នាំ១៩៧៩ មក ក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យត្រូវបានគេបណ្ដុះបណ្ដាលឡើងវិញ និងបានដំឡើងកម្រងអ្នករបាំ ពីដើមៗឡើងវិញ។ របាំបុរាណដែលជាផ្លូវការ ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាថ្មីជាមួយមហាក្សត្រ និងសាសនា ចាប់ពីពេលនោះមកបានក្លាយទៅជាធាតុស្នូលមួយសម្រាប់កសាងប្រទេសជាតិ និងកសាងអត្តសញ្ញាណខ្មែរជាថ្មី។ សព្វថ្ងៃនេះ របាំព្រះរាជទ្រព្យបានរកឃើញឡើងវិញហើយ នូវរស្មីត្រចះត្រចង់របស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែមាននៅជួបឧបសគ្គជាច្រើន ដូចជា កង្វះខាតថវិកា និងរោងសម្ដែង ការប្រកួតប្រជែងពីសំណាក់ប្រព័ន្ធឃោសនាព័ត៌មាន ឬហានិភ័យនៃប្រជាប្រិយនីយកម្មសិល្បៈទាក់ទងនឹងវិស័យទេសចរណ៍។ នៅមានត្រឹមតែគ្រូអ្នករបាំ បីបួននាក់ប៉ុណ្ណោះ ជាអ្នកដែលបានរួចខ្លួននិងរស់រានមានជីវិត ហើយចេះដឹងពិតប្រាកដអំពីក្បាច់សិល្បៈទាំងអស់ រហូតធ្វើឱ្យរបាំនេះមានលក្ខណៈដ៏សំបូរបែបទៀតផង។
របាំព្រះរាជទ្រព្យ ជារបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ដែលជាទម្រង់សិល្បៈសក្ការៈ មួយដែលមានវ័យ ចំណាស់ ដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយនៅក្នុងចំណោមទម្រង់សិល្បៈសក្ការៈ។ ហើយក៏ជាទម្រង់សិល្បៈ ដែលមានតម្លៃពិតខាងស្មារតី និងខាងបច្ចេកទេសកំរិតខ្ពស់ក្នុងចំណោមទម្រង់សិល្បៈ ទស្សនីយភាព នៅកម្ពុជា។ កាលដើមឡើយ នាសម័យមហានគរ អ្នករាំរបាំងទាំងប្រុសទាំងស្រី ប្រចាំប្រាសាទមានតួនាទី សម្រាប់ រាំ ឧទ្ទិសដល់អទិទេព ឬរាំថ្វាយទេវៈរាជា គឺរក្សាសន្តិភាព ពីស្ថានមនុស្សលោក ទៅស្ថានទេវតា និងជាសិល្បការិនីសន្តិភាព ឬជាសន្តិភាវការិនីខាងផ្លូវដួងចិត្ត គំនិត ដែលធ្លាប់បានរាំផ្សព្វផ្សាយ សីលធម៌ និងគុណធម៌ ដើម្បីសេចក្តីសុខ សន្តិភាពខ្មែររាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។
យើងអាចសាកល្បង សន្និដ្ឋានបានថា ទម្រង់ក្បាច់បុរាណខ្មែរ របាំព្រះរាជទ្រព្យ គឺជាទម្រង់របាំស្ត្រី ព្រោះកាលពីដើមឡើយ អ្នកសម្តែងតួអង្គមានបួន ៖ តួនាង (ស្ត្រី) តួនាយរោង (បុរស) តួយក្ស និងតួស្វា ព្រមទាំងតួបន្ទាប់បន្សំ មានតួសត្វសុទ្ធតែស្រីៗ ជាអ្នកសម្តែងតួអង្គទាំងនោះ លើកលែងតែតួតាឥសី និងតួត្លុកប៉ុណ្ណោះ ដែលបានសម្តែងដោយប្រុសៗ។ក្រោយមកដោយមានការវិវត្តន៍របស់ទម្រង់សិល្បៈនេះ តួអង្គស្វាត្រូវបានសម្តែង ដោយប្រុសៗរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
របាំព្រះរាជទ្រព្យ របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ជាប្រភេទរបាំ ដែលនាដករ ប្រើចលនាកាយវិការក្បាច់ និងមនោសញ្ចោតនាយ៉ាងប៉ិនប្រសប់ទៅតាមការវិវត្តន៍នៃសាច់រឿងរៀបរាប់ បញ្ជាក់ដោយទំនុកច្រៀង នៃក្រុមចម្រៀង ជាពួកដែលមានតួនាទីច្រៀងជូនរបាំនេះ ជាមួយនឹងវង់ភ្លេងពិណពាទ្យ ដែលមានតួនាទីប្រគំជូនរបាំនេះផងដែរ។
សូមបញ្ជាក់ថា របាំព្រះរាជទ្រព្យ ត្រូវបានរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ អរូបីនៃមនុស្សជាតិ នៅថ្ងៃទី ០៧ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៣។ហើយរបាំងមួយនេះនៅតែតំណាងឲ្យភាពរុងរឿង នៃវប្បធម៏ប្រពៃណីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាយើង ពីព្រះរាជាមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់។
បន្ថែមលើពីនេះ កម្ពុជាក៏សម្បូណ៌ទៅដោយសម្បត្តិធម្មជាតិផង និងស្នាដៃច្នៃប្រឌិតមិនចេះរីងស្ងួតរបស់ប្រជាជាតិនេះ។ ជាពិសេស សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ពីបុរាណទាំងរូបី និងអរូបី ដែលជាស្នាដៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបានរបស់បុព្វបុរសយើងបានបន្សល់ទុកមក។បណ្តា បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ទាំងនោះរួមមាន ផ្នែករូបី ជាអាថ៌គឺ បណ្តាប្រាសាទ រមណីយដ្ឋានវត្តអារាម ផ្ទះបុរាណ រមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រ ទួលអង្គ...រួមមានរាប់រយរាប់ពាន់ ប្រមាណជិត ៤,០០០ កន្លែង រាយដេរដាសទូទាំងប្រទេស (នេះមិនទាន់គិតដល់ប្រាសាទរាប់សិប ឬរាប់រយផ្សេងទៀតដែលជាអតីតប្រាសាទបុរាណខ្មែរ ស្ថិតនៅក្នុងដែនដីប្រទេសជិតខាងទៀតផង)។ហើយមកដល់ពេលបច្ចប្បន្ននេះ ឯផ្នែកអរូបី រួមមានល្ខោនជាងម្ភៃទម្រង់ របាំបុរាណមានអាយុរាប់ពាន់ឆ្នាំ ពិសេសរបាំ ក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬហៅថារបាំអប្សរា ដែលជាបេតិកភណ្ឌអរូបីដ៏ប្រណិតគ្មានពីរត្រូវបានពិភពលោកទទួល ស្គាល់ និងបានចុះបញ្ជីជា“បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ” នាឆ្នាំ២០០៣ មានតន្ត្រី និងចម្រៀងខ្មែរបុរាណដែលមានអាយុកាលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ ដូចជាតន្ត្រីអារក្ស ភ្លេងការ...មានរបៀបសរសេរកំណាព្យជាង៥០បែប និងបែបបទស្មូត្រកំណាព្យជាង៦០ប្រភេទ, មានអក្សរសាស្ត្រខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ដែលមានដើមកំណើតពីបុរាណជាងពាន់ឆ្នាំអាចរក្សាទុកតាមរយៈការ សម្រិតសំរាំងកែលម្អបន្តិចម្តងៗ ប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការរហូតមក។ ក្រៅពីនោះនៅមានល្បែងរបាំប្រជាប្រិយប្រពៃណី ការនិទានរឿង...។ល។ ជាច្រើនទៀត។ បើប្រៀបទៅនឹងប្រទេសមួយដ៏តូចប្រជាជនតិចដូចកម្ពុជា បច្ចុប្បន្ន បេតិកភណ្ឌទាំងអស់ដូចដែលបានរៀបរាប់ត្រួសៗមកខាងលើនេះពិតជារតន សម្បត្តិដ៏មហាសាលមិនអាចកាត់ថ្លៃបានសម្រាប់កូនខ្មែរគ្រប់រួប
៕
៕
នាគនៅតែជានិមិត្តរូបដ៏សំខាន់សម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរ
ទោះបីជាប្រទេសកម្ពុជាមានការវិត្តន៍ចាប់តាំងពីរកកើតទឹកដីរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នក៏ដោយ តែទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណីរបស់ប្រទេសមួយនេះនៅតែមានរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ជាការកត់សម្គាល់ដូចជា រូបនាគនៅតាមវត្តអារាម គេហដ្ចាន ឬនៅតាមរមណីយដ្ឋានជាដើម។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពីប្រពៃណីខ្មែរ ដែលតែងតែយករូបនាគមកតាំងនៅតាមក្លោងទ្វាវត្ត ឬផ្ទះនោះ? គួន សំបូរ និងចូលខ្លួនមកបង្ហាញពីមូលហេតុនៃការដាក់ ហើយនឹងការក៏កើតនៃជំនឿមួយនេះ។ជាបន្តសូមស្តាប់ដូចតទៅ៖
នាគគឺជារូបសត្វម្យ៉ាងមានទ្រង់ទ្រាយស្រដៀងនឹងសត្វពស់តែមានរូបរាងប្លែកជាងសត្វពស់។ តាមគំនូរ និងចម្លាក់ខ្លះ នាគមានក្បាល១ ក្បាល៣ក្បាល៥ ក្បាល៧ ក្បាល៩ក៏មាន ជួនកាលទៀតមានរូបរាងយ៉ាងចម្លែក ទាំងភ្នែក មុខមាត់ស្រកា ជួនក៏មានជើងទៀតផង។ ខ្មែរជឿថា នាគជាសត្វមានអានុភាព និងឫទ្ធានុភាពហើយអាចកាឡាខ្លួនជាមនុស្ស ឬពាក់កណ្តាលមនុស្សក៏បាន។អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ដែលមានមនុស្សជាច្រើនស្វែងរក ក៏ដូចជាបង្ហាញពីរូបរាងពិតប្រាកដរបស់សត្វនាគ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយក៏មិនទាន់មានអំណះអំណាងណាមួយ ពីរូបរាងរបស់សត្វដែលប្រកបដោយមហិទ្ធិឫទ្ធិនេះឱ្យបានជាក់ច្បាស់នៅឡើយទេ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងគំនិតរបស់មនុស្សភាគច្រើននៅតែជឿជាក់ថាសត្វដ៏អស្ចារ្យនេះ នៅមានជីវិតនៅលើផែនដីនៅឡើយដែលជួនកាលអាចទៅជ្រកនៅទីអាថ៌កំបាំងមួយពីភ្នែករបស់អ្នកដទៃហើយនឹងផុសចេញនៅថ្ងៃណាមួយមិនខាន។នាគ និងកំណើតខ្មែរតាមរយៈរឿងព្រេងដែលនិទានតៗគ្នា ដែលនិយាយអំពីដើមកំណើតខ្មែរ នៅលើដីសុវណ្ណភូមិប្រជាជនខ្មែរភាគច្រើនយល់ថា ពួកគេមានខ្សែស្រឡាយពីព្រះនាងនាគជាបុត្រីស្តេចភុជង្គនាគ និងបុរសជាមនុស្សលោកម្នាក់ឈ្មោះថាព្រះថោង ដែលរស់នៅលើទឹកដីគោកធ្លក រហូតបង្កើតបានជាប្រទេសមួយ ហៅថាកម្ពុជទេស ឬប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតរឿងនិទាននេះក៏ត្រូវកត់បញ្ចូលទៅក្នុងកំណត់ត្រា របស់លោកកាងតៃដែលជាបេសកជនជាតិចិន មកស្រុកខ្មែរតាំងពីសតវត្សរ៍ទី៣ដែរ។
និមិត្តរូបនៃនាគបើនិយាយចំពោះប្រជារាស្ត្រខ្មែរវិញនាគមានអត្ថន័យខ្ពង់ខ្ពស់ណាស់ ព្រោះជានិច្ចកាលខ្មែរតែងគោរពបូជាដល់សត្វនេះ។គេយល់ថា នាគគឺជានិមិត្តរូបនៃភាពត្រជាក់ត្រជុំ ជាស្ពានចម្លងពីឋានមនុស្សទៅឋានទេវតា និងជានិមិត្តរូបនៃការការពារនិងថែរក្សាសម្បតិ្តប្រកបដោយមហិទ្ធិឫទ្ធិ ហើយការការពារនោះកាន់តែស័ក្តិសិទ្ធិចំពោះសត្រូវដែលមើលមិនឃើញ ដែលព្យាយាមបៀតបៀនដោយអំពើធ្មប់ឬចំពោះខ្មោចព្រាយបិសាច ដែលប៉ុនប៉ងយាយី។ នៅក្នុងស្ថានភាព ដែលលំបាកទន់ខ្សោយឬក៏ត្រូវគេឈ្លានពាននោះ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរជឿជាក់ថា នឹងមានពេលណាមួយនាគនឹងផុសឡើងនៅលើទឹកដីកម្ពុជា ហើយជួយឱ្យទឹកដីនេះ ប្រកបដោយ ភាពសម្បូរសប្បាយនិងកម្ចាត់អស់សត្រូវទាំងពួង ដ្បិតពួកគេមានខ្សែស្រឡាយ នឹងសត្វនាគម្លោះហើយទើបសត្វនាគ មិនចាកឆ្ងាយ ចោលទឹកដី និងកូនចៅរបស់ខ្លួនឡើយ។បើពិនិត្យទៅលើសំណង់សាសនា សំណង់សាធារណៈផ្សេងៗទៀតដូចជាប្រាសាទ ព្រះវិហារជាដើម នៅតាមដំបូល ជញ្ជាំង ឬសសរជាដើម គេតែងឆ្លាក់រូបនាគនៅក្នុងបំណងដើម្បីជួយការពារ មរតកទ្រព្យសម្បតិ្ត ឬការពារទីឋានដ៏ពិសិដ្ឋទាំងនោះពីមនុស្សអាក្រក់ ឬសភាវៈអាក្រក់ដែលមកបៀតបៀន។ចំណែកឯនាគដែលគេឆ្លាក់លម្អនៅតាមបង្កាន់ដៃ ក្បាលស្ពានឬនៅតាមផ្លូវដើរមួយចំនួនផ្សេងទៀតនោះ ក៏តំណាង ឱ្យការការពារនិងការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងឋានមនុស្ស និងទេវលោកដែលជាឋានសុខដែលមនុស្សគ្រប់រូប តែងតែប៉ងប្រាថ្នា។ ចំណែកឯសម្ភារៈប្រើប្រាស់និងគ្រឿងតុបតែងលម្អខ្លួនទាំងឡាយ ដែលមានឆ្លាក់រូបនាគ ដោយពួកគេមានជំនឿថាធ្វើឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់កាន់តែមាន មហិទ្ធិឫទ្ធិ និងកិត្តិយសហើយក៏ជានិមិត្តរូប នៃភាពត្រជាក់ត្រជុំ ដល់ពួកគេ ថែមទៀតផង។ក្រៅពីនេះនាគក៏មាននាទីជាក្បាច់លម្អផងដែរ ដែលខ្មែរតែងតែបង្ហាញ រូបនាគផ្សេងៗគ្នាខ្លះឆ្លាក់រំលេចជាក្បាច់ភ្ញីនិងរូបរាងផ្សេងៗគ្នាទៅតាមការចង់បាន។
នាគក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បើយើងមើលពីជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ របស់ខ្មែរវិញយើងឃើញមានពិធីជាច្រើន ដែលទាក់ទងនឹងនាគដែលពិធីទាំងនោះសុទ្ធសឹងតែជាពិធីនាំមកនូវសិរីសួស្តីជ័យមង្គល ដល់ក្រុមគ្រួសារដូចជាពិធីបំបួសនាគ ដែលគេធ្វើឡើង នៅពេលក្មេងប្រុសសាងផ្នួស ជាសាមណេរនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ ចំពោះរឿងយល់សប្តិ បើសិនជាឃើញនាគ មានន័យថាជាប្រផ្នូលល្អហើយអ្នកនោះនឹងមាន ជោគល្អក្នុងរឿងការងារ និងគ្រួសារ ហើយបើអ្នកនោះសុបិន្តឃើញសត្វពស់មករួបរឹតខ្លួនវិញមានន័យថា ជិតដល់គូហើយ។ដូចនេះពស់ដែលនៅក្នុងយល់សប្តិនោះ គឺគ្មាននរណាដែលក្រៅ ពីគូររបស់អ្នកឡើយ។គួររំលឹកផងដែរថា កាលពីសម័យអង្គរ នៅសតវត្សរ៍ទី១៣ អ្នកកត់ត្រាជាតិចិនម្នាក់ឈ្មោះ ជីវតាក្វាន់ ក៏បានសរសេរអំពីរឿងមួយ ដែលថាជារៀងរាល់ យប់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវយាងឡើង ទៅលើប្រាសាទមួយ(ប្រាសាទភិមានអាកាស?) នៅក្នុងព្រះមរមរាជវាំង ដើម្បីផ្ទុំជាមួយ ស្ត្រីដ៏ស្រស់ស្អាតម្នាក់ដែលកាឡាខ្លួនពីសត្វ នាគ ហើយបើយប់ណា ដែលព្រះអង្គមិនបានយាងឡើងទៅលើនោះទេគេមានជំនឿថាហេតុភេទអាក្រក់ នឹងកើតឡើងនៅក្នុងព្រះរាជវាំងនិងស្រុកទេសជាក់ជាមិនខាន។ រីឯពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍វិញ នៅពេលដែលកូនកំលោះតោងស្បៃនាងនាគ ដើម្បីចូលទៅគាល់មាតាបិតានៅ ឋានភុជង្គនាគ។ ចំពោះទំនៀមនៃការសាងសង់អ្វីមួយ គឺគេរើសពេលវេលា និងថ្ងៃជ័យ ចំណែកឯផ្ទះសំបែងនិងសំណង់ទាំងនោះទៀតសោត នៅមុនពេលសាងសង់គេធ្វើពិធី«សែនក្រុងពាលី» ដើម្បីជម្រាប និងសុំការអនុញ្ញាត ពីសត្វនាគមួយឈ្មោះថាពាលីដែលជាម្ចាស់ទឹកដីទទួលដឹង ពីការចាប់ផ្តើមសាងសង់ និងមុនពេលចូលមករស់នៅលើទីកន្លែងថ្មី គេធ្វើពិធីនេះម្តងទៀត ដើម្បីជម្រាបជាដំណឹងនិងសុំសេចក្តីសុខចម្រុងចម្រើន ចំពោះក្រុមគ្រួសារថ្មី ដែលរើមកនៅ លើផ្ទះនោះ។ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅពេលសាងសង់ផ្ទះក្តី ឬសំណង់ផ្សេងៗក្តី គឺគេជ្រើសរើសនិងសន្មត់ថា សាងសង់នៅលើទឹកដីរបស់នាគ ម្លោះហើយការរើសទីតាំងឱ្យស្របទៅតាមត្បូងនាគ(ក្បាលនាគ) ខ្លួននាគ ពោះនាគ និងកន្ទុយនាគគឺជាទំនៀមមួយដែលគេធ្វើតៗគ្នាហើយទីតាំងទាំងនោះអាចប្រែប្រួលទៅតាមខែដែលនាគប្រែខ្លួន ដែលទំនៀមនេះមានចែងនៅក្នុងសៀវភៅក្បួនខ្នាត តាំងពីបុរាណ។ ធ្វើដូចនេះ គេយល់ថានឹងទទួលបាននូវភាពត្រជាក់ត្រជុំពីនាគ ដែលជាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដី។
នាគ និងសិល្បៈនិមិត្ត រូបនៃនាគ មិនត្រឹមតែមាននៅក្នុងជំនឿរបស់ខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែក្នុងសិល្បៈ និងសាសនា ក៏សឹងតែមានគ្រប់ពេលវេលាផងដែរ។ការបង្ហាញនាគដែលមានរូបរាង និងលក្ខណៈខុសៗគ្នានេះ មិនមែន ជាការចៃដន្យទេពោលគឺខ្មែរធ្វើឡើងទៅតាមក្បួនខ្នាត និងទស្សនៈផ្សេងៗគ្នា។ ក្នុងសិល្បៈខ្មែរយើងឃើញនាគលេចឡើង ដំបូងបង្អស់ នៅកំឡុងសតវត្សរ៍ទី៧(រចនាបថសម្បូរ ព្រៃគុក)នៅលើផ្តែរនៃប្រាង្គកណ្តាល(S1) ក្រុមខាងត្បូង(ឬក្រុមប្រាសាទយាយពាន់)នៃក្រុមប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុកខេត្តកំពង់ធំ។ តាំងពីពេលនោះមក នាគមានបង្ហាញកាន់តែញឹកញាប់នៅក្នុងរចនាបថក្រោយៗ រហូតមកដល់ចុងសម័យអង្គរ ពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៤។ រូបរាងរបស់នាគ ដែលត្រូវគេឆ្លាក់លំអគឺមានការប្រែប្រួលពីរចនាបថមួយ ទៅរចនាបថមួយទៀត ទៅតាម សម័យកាលផ្សេងៗគ្នានិងទៅតាមឥទ្ធិពលសិល្បៈពីតំបន់ផ្សេងៗមកលើសិល្បៈខ្មែរ។
នាគនៅក្នុងសំណង់សាសនានាគ មានឈ្មោះជាច្រើន ហើយការហៅឈ្មោះនោះគឺខ្មែរហៅទៅតាមចំនួនក្បាល ដែលចំនួនក្បាលនោះទៀតសោត សុទ្ធតែជាចំនួនសេសដ្បិតគេជឿថាចំនួនសេស គឺតំណាងឱ្យភាពមិនចេះស្លាប់។ នាគទាំងនោះមានក្បាល៣ (នាគកល្បៈ) ក្បាល៥(នាគអនន្ត) ក្បាល៧(នាគមុជ្ជលិន្ទ) និងក្បាល៩(នាគវ៉ាសុគីឬពាសស្រកី ឬសេសៈ) ចំណែកនាគ ដែលមានក្បាល១វិញ គេច្រើនតែប្រទះនៅសម័យថ្មីៗនេះដែលភាគច្រើនគេតែងឆ្លាក់លំអ នៅលើរបស់របរ ប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ។ នាគទាំងប៉ុន្មានដែលលើកឡើងពីខាងដើមមកនេះ គឺជានាគ ដែលមានតួនាទីផ្សេងៗគ្នានៅក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជានាគក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា មាននាគកល្បៈ ក្នុងរឿងមហាភារតៈ ជានាគតំណាងឱ្យសភាវៈអាក្រក់នាគអនន្តជាគ្រែផ្ទុំរបស់ព្រះនារាយណ៍ នៅលើលំហអាកាស នាគវ៉ាសុគីឬនាគពាសស្រកីឬសេសៈ គឺជានាគដែលពពួកទេវតា និងអសុរៈយកមកធ្វើជាខ្សែពួរដើម្បីកូរសមុទ្រទឹកដោះ។ រីឯនាគនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមាននាគមុជ្ជលិនមានក្បាល៧ ដែលនៅចាំការពារ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធពេលទ្រង់សមាធិចំនួន៧យប់ ៧ថ្ងៃ ដើម្បីការពារភ្លៀង ខ្យល់ និងកម្តៅ។ ជួនកាលនាគក៏ត្រូវបែងចែក ជា៤ពួក ផ្សេងគ្នាផងដែរគឺ ទី១ ហៅថានាគសួគ៌មានមុខងារជាអ្នកថែរក្សាវិមានទេវតា ទី២ គឺនាគអាកាសមានមុខងារជាអ្នកបណ្តាលឱ្យមានភ្លៀងធ្លាក់ ទី៣ គឺនាគលោកបាលមានមុខងារជាអ្នកថែរក្សាសមុទ្រ ទន្លេ និងទី៤ គឺនាគរក្សាកំណប់ទ្រព្យមានមុខងារជាអ្នកថែរក្សាទ្រព្យ ដែលកប់នៅក្នុងផែនដី។ សេចក្តីដូចបានបរិយាយខាងដើមនេះ គ្រាន់តែជា ឧទាហរណ៍នៃផ្នែកខ្លះៗ ស្តីអំពីនាគតែប៉ុណ្ណោះមិនបានបញ្ជាក់ ឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយទាំងអស់ទេប៉ុន្តែគ្រាន់តែអាចឱ្យយើងយល់បានថា ជំនឿទៅលើសត្វនាគបានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនិងមានភាពស្មុគ្រស្មាញ នៅក្នុងផ្នត់គំនិតរបស់ខ្មែរគ្រប់រូប។ការបង្ហាញនៅក្នុងសង្គមជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ សិល្បៈ ការតុបតែងលម្អឬស្ថាបត្យកម្មនោះ សុទ្ធតែមានវត្តមាននៃនាគជានិច្ចព្រោះប្រជារាស្ត្រខ្មែរយល់ថា ខ្លួនមានតំណពូជពង្សនិងមានទំនៀមភ្ជាប់ជាមួយនាគនេះ តាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ
៕
៕
រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ
នៅក្នុងសប្តានេះគួន សំបូរ និងនាំយកនៅរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះដែលជារឿងបែបប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើង នារជ្ជកាលព្រះបាទឧទ័យាទិត្យវរ្ម័នទី២(១០៥០-១០៦៦)នៃគ្រិស្តសករាជ។រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះជានិមិត្តរូបការប្រកួតប្រជែងខាងមហិទ្ធិប្ញទ្ធិវេទមន្តដណ្តើមយកទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈនៅឯភ្នំមន្ទរៈដើម្បីស្វែងរកភាពក្សេមក្សាន្តសុខដុមរមនា សម្បូរសប្បាយ រុងរឿង ជូនប្រទេសជាតិមាតុភូមិ៕សូមស្តាប់ការពណ៌នារបស់គួន សំបូរដូចតទៅ៖
បុរាណាចារ្យខ្មែរ បានឆ្លាក់ រឿងនេះ នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្តមានបណ្តោយ ៤៩ម៉ែត្រ និងកម្ពស់២ម៉ែត្រ មានរូបក្រុមអសុរៈ (យក្ស )នៅខាងឆ្វេងដៃ ចំនួន ៩២អង្គ និងរូបក្រុមទេវៈនៅខាងស្តាំដៃ ចំនួន៨៨អង្គ។រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ មានកំណើតឡើងនៅរវាងសតវត្សរ៍ទី១១ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទឧទ័យាទិត្យវរ្ម័នទី២(១០៥០-១០៦៦)នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរចនាបថបាពួន។តាមទេវកថារឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះមានរៀបរាប់សេចក្តីដូចតទៅ៖
ក្នុងកាលមួយនោះ ពួកអសុរៈ (មេយក្ស) បានដើរសាងបាបកម្មកាចសាហាវ ព្រៃផ្សៃនិង រាតត្បាតជាទីបំផុត ទៅលើពួកទេវៈ (ពួកទេវតា) ធ្វើអោយ ពួកទេវៈមួយចំនួនកនាំគ្នាចេញទៅធ្វើសឹកសង្គ្រាមប្រយុទ្ធ ប្រឆាំង តបតនឹងពួកអសុរៈ វិញអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ។ ការប្រយុទ្ធចេះតែបន្ត កក្រើកទឹក រញ្ជួយដីតែពុំមានអ្នកចាញ់ឈ្នះ។សង្គ្រាមបានធ្វើអោយអង្គទេពនីមួយៗត្រូវទ្រុឌទ្រោមនឿយហត់ជាខ្លាំងក៏នាំគ្នាផ្អាកចំបាំងហើយក៏ហោះហើរកាត់ផ្ទៃពពកសំដៅឋានលើ ទៅប្តឹងព្រះឥន្ទ្រាធិរាជឱ្យជួយដោះស្រាយបញ្ហាផ្សះផ្សាគំនុំសងសឹករវាងពួកអសុរៈនិងពួកទេវៈ។
ក្រោយពីពួកទេវៈ និងពួកអសុរៈរ៉ាយរ៉ាប់ទូលថ្វាយអំពីដំណើរហេតុការណ៍វិបត្តិទាំងឡាយ រួចហើយព្រះឥន្ទ្រក៏ត្រិះរិះពិចារណាជ្រាលជ្រៅ ក្រោយមកទើបមានព្រះរាជបន្ទូលទៅកាន់ពួកទេវៈ និងពួកអសុរៈថា៖
- ម្នាល!! អង្គទេវៈអសុរៈ ទាំងអស់គ្នា! ដើម្បីសេចក្តីស្ងប់ស្ងៀមតាមពូជពង្សដំណក់លោហិតរៀងៗខ្លួន និង ដើម្បីរស់នៅលើពិភពរស់នៅផ្សេងៗគ្នាឱ្យមានសេរីភាពសុខសាន្តនោះ, យើងមានមធ្យោបាយមួយអោយអ្នកគិតគឺថាអ្នកត្រូវនាំគ្នាកូរសមុទ្រទឹកដោះ”ដើម្បីស្វែងរកទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈ!!
- ម្នាល!! អង្គទេវៈអសុរៈ ទាំងអស់គ្នា! ដើម្បីសេចក្តីស្ងប់ស្ងៀមតាមពូជពង្សដំណក់លោហិតរៀងៗខ្លួន និង ដើម្បីរស់នៅលើពិភពរស់នៅផ្សេងៗគ្នាឱ្យមានសេរីភាពសុខសាន្តនោះ, យើងមានមធ្យោបាយមួយអោយអ្នកគិតគឺថាអ្នកត្រូវនាំគ្នាកូរសមុទ្រទឹកដោះ”ដើម្បីស្វែងរកទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈ!!
រាត្រីកាលក៏ចូលមកដល់ ។ ពួកទេវៈក៏ប្រមូលផ្តុំគ្នីគ្នា ត្រិះពិចារណ៍រកមធ្យោបាយ ដើម្បីដណ្តើមយកជ័យជម្នះទៅលើពួកអសុរៈ ព្រោះថាបើតាមការប៉ាន់ប្រមាណមើលទៅ ពួកទេវៈ ប្រហែលជាពុំមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់យកជ័យជំនះ លើហ្វូងអសុរៈ បានយ៉ាងងាយៗឡើយ។ មធ្យោបាយល្អមានតែម្យ៉ាងគត់គឺប្រើល្បិច។
ពួកទេវៈក៏ចូលទៅគាល់ព្រះវិស្ណុ សុំស្នើដល់ព្រះអង្គឱ្យជួយ។ព្រះវិស្ណុក៏យល់ព្រម។ ពេលរាត្រីកាលក៏កន្លងផុតទៅ ពួកអាទិទេព ពួកទេវៈនិងពួកអសុរៈជាច្រើន ក៏បានមកប្រាកដកាយជួបជុំគ្នា នៅភ្នំមន្ទរៈតាមពាក្យពេចន៍សន្យា ដោយយកភ្នំមន្ទរៈ ធ្វើជាស្នូល ហើយយកពស់នាគរាជឈ្មោះ “វ៉ាសុគី” ធ្វើជាខ្សែព្រ័ត្រ សម្រាប់ទាញកូរចុះ កូរឡើង។ពួកអសុរៈជាអ្នកកាន់នៅខាងក្បាលពស់នាគរាជ (ខាងឆ្វេង)និងពួកទេវៈកាន់នៅខាងកន្ទុយពស់នាគរាជ (ខាងស្តាំ) ។ ពួកទេវៈនិងអសុរៈក៏ចាប់ផ្តើម កូរចុះកូរឡើង អស់រយៈពេលយ៉ាងយូរ ធ្វើឱ្យភ្នំមន្ទរៈចាប់ផ្តើមបាក់ស្រុតចុះទៅបាតសមុទ្របន្តិចម្តងៗ។ដោយមើលឃើញនូវស្ថានភាពបែបនេះហើយព្រះវិស្ណុក៏និម្មិតកាយ ក្រឡាខ្លួនជាសត្វអណ្តើកមួយយ៉ាងធំ ឈ្មោះ “កុមិ” មកជួយទ្រភ្នំមន្ទរៈឱ្យខ្ពស់ឡើងមកលើផ្ទៃទឹក។
នៅចុងបំផុតថូទឹកអម្រឹតក៏បានផុសឡើងហើយពួកអសុរៈក៏ដណ្តើមយកបានមុន។ព្រះវិស្ណុឃើញដូច្នោក៏ក្រឡាខ្លួនភ្លាមធ្វើជាព្រះនាងទេពធីតាឋានសួគ៌ឯកដ៏ស្រស់ប្រិមប្រិយចូលទៅលួងលោមប្រលោមអសុរៈអោយបោះបង់ថូទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈ នោះចោល។ដោយចាញ់សម្រស់ និងល្បិចលួងលោមរបស់ព្រះនាងទេពធីតាក្លែងក្លាយនោះមេអសុរៈក៏គ្រវែងថូទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈចោលទៅ។ពពួកទេវៈឃើញហើយក៏នាំគ្នារើសយកមកចែកគ្នាក្រេបបានគ្រប់ៗអង្គពុំមានខាន។
នៅចុងបំផុតថូទឹកអម្រឹតក៏បានផុសឡើងហើយពួកអសុរៈក៏ដណ្តើមយកបានមុន។ព្រះវិស្ណុឃើញដូច្នោក៏ក្រឡាខ្លួនភ្លាមធ្វើជាព្រះនាងទេពធីតាឋានសួគ៌ឯកដ៏ស្រស់ប្រិមប្រិយចូលទៅលួងលោមប្រលោមអសុរៈអោយបោះបង់ថូទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈ នោះចោល។ដោយចាញ់សម្រស់ និងល្បិចលួងលោមរបស់ព្រះនាងទេពធីតាក្លែងក្លាយនោះមេអសុរៈក៏គ្រវែងថូទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈចោលទៅ។ពពួកទេវៈឃើញហើយក៏នាំគ្នារើសយកមកចែកគ្នាក្រេបបានគ្រប់ៗអង្គពុំមានខាន។
នៅខ្លោងទ្វារចូលអង្គរធំ ឬខ្លោងទ្វារ ចូលទៅកាន់ប្រាសាទព្រះខ័នគេក៏សង្កេតឃើញមានរូបបដិមាជាច្រើនមានមាឌធំៗតម្រៀបគ្នាជាជួរទាញដងខ្លួនពស់នាគរាជវ៉ាសុគីឈរនៅអមសងខាងផ្លូវក្នុងភាពជានិមិត្តរូបមួយនៃអាទិទេពក្នុងរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះនោះដែរ។រឿង“កូរសមុទ្រទឹកដោះជានិមិត្តរូបការប្រកួតប្រជែងខាងមហិទ្ធិប្ញទ្ធិវេទមន្តដណ្តើមយកទឹកអម្រឹតជីវិតអមតៈនៅឯភ្នំមន្ទរៈដើម្បីស្វែងរកភាពក្សេមក្សាន្តសុខដុមរមនា សម្បូរសប្បាយ រុងរឿង ជូនប្រទេសជាតិមាតុភូមិ
៕
៕
ប្រវតិ្តសារមនី្ទរជាតិ
សារមន្ទីរជាតិរបស់កម្ពុជាត្រូវបានកសាងនៅ ថៃ្ងទី ១៥ ខែសីហ឵ ឆ្នាំ១៩១៧តាមរបៀបស្ថាបត្យកម្ម ប្រពៃណីខ្មែរហើយត្រូវបានសម្ពោធក្នុងឆ្នាំ១៩២០ ដោយព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ ។នៅខាងក្នុងសារមន្ទីរជាតិមានតំកល់វត្ថុបុរាណសល់តាំងពីសម័យមុនអង្គរ និងសម័យអង្គរ ។វាជាការប្រមូលថែរក្សាទុកដ៏ល្អសម្រាប់ពិភពលោកធ្វើការស្រាវជ្រាវអំពីវត្ថុបុរាណ សិល្បៈ សាសនាបុរាណវិទ្យាខ្មែរតាំងពីសតវត្សទី៤រហូតដល់សតវត្សទី១៣។
សារមនី្ទរជាតិត្រូវបានកសាងឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩១៧នាសម័យអាណានិគមបារាំងមកលើព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (១៨៦៣-១៩៥៣)ដែលមាន បណ្ដោយ៥៤ម៉ែត្រ និង ជម្រៅ៦៦ម៉ែត្រហើយសង់លើខឿនដែលមានកម្ពស់២ម៉ែត្រកន្លះ។ ពិធីសម្ភោធបានប្រព្រឹត្តិទៅ ថៃ្ងទី១៣ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨២០ ក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាពរបស់ ព្រះករុណាព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា និង ចំពោះមុខលោក ហង់រី បូឌ្វាំងអ្នកប្រចាំការជាន់ខ្ពស់បារាំងនៅកម្ពុជា។កាលពីដំបូងឡើយសារមនី្ទរជាតិនេះមានឈ្មោះថា សារមនី្ទរក្រុងកម្ពុជាធិបតីហើយដើម្បីលើកកិតិ្តយសដល់លោកទេសាភិបាលបារាំងឈ្មោះ អាល់ប៊ែរ សារូត៍ (Albert Sarraut) ទើបប្តូរឈ្មោះជាសារមនី្ទរអាល់ប៊ែរ សារូត។
ប្លង់សារមនី្ទរត្រូវបានគូរដោយលោក ហ្ថកហ្រ៉ូសលីយេ (George Groslier) ប្រជុំដោយក្បាច់ចម្លាក់វិមានសុទ្ធសឹងជាស្នាដៃរបស់វិចិត្រករខែ្មរដែលជាគ្រូ។អ្នកទាំងនោះបានតុបតែងក្បាច់ចមា្លក់ដ៏រស់រវើកនៅលើបង្អួចទាំងដប់ពីរនិងទៅលើទ្វារធំទាំងបីដែលបានគូរផ្ទាំងគំនូរផ្សេងៗតាមរឿងព្រេងនិទានខែ្មរបុរាណតាមសន្លឹកបង្អួចជួរខាងលិច។
សារមនី្ទរជាតិសិ្ថតនៅក្នុងមណ្ឌលតែមួយរបស់សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ខាងត្បូង ប្រជាជនខែ្មរមានទម្លាប់ហៅមណ្ឌលនេះថា សាលារចនា។សារមនី្ទរត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអភិរក្សជនជាតិបារាំង រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៤៩។
សារមនី្ទរជាតិសិ្ថតនៅក្នុងមណ្ឌលតែមួយរបស់សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ខាងត្បូង ប្រជាជនខែ្មរមានទម្លាប់ហៅមណ្ឌលនេះថា សាលារចនា។សារមនី្ទរត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអភិរក្សជនជាតិបារាំង រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៤៩។
ក្រោយមកទៀត រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាត្រូវដល់កំណត់បញ្ចប់។ការងារដឹកនាំគ្រប់គ្រងសារមនី្ទរជាតិ ត្រូវបានផេ្ទរមកជូនអភិរក្សខែ្មរដំបូងបំផុត គឺលោកជា ថៃសេង ដែលលោកធ្លាប់ទៅសិក្សានៅនិងនៅសកលវិទ្យាល័យក្រុងប៉ារីសនាប្រទេសបារាំង ។ លោក ជា ថែសេង បានដឹកនាំសារមនី្ទរក្នុងឋានៈ ជាអភិរក្សរហូតដល់១៩៧១ ។បន្ទាប់មកលោក Ly Vouong ត្រូវបានតែងតាំងជាអ្នកអភិរក្សបន្ត លោកទាំង ពីរនាក់ ត្រូវបានគេសម្លាប់ក្នុងរបបខែ្មរក្រហម។
នៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ដោយប្រទេសកម្ពុជាជួបនឹងវិបតិ្តនយោបាយហើយសនិ្តសុខមិនធានាផងនោះ អ្នកគ្រប់គ្រងប្រាសាទអង្គរវត្ត ក៏បានដឹកជញ្ជូនវត្ថុដ៏មានតមៃ្លពីអភិរក្សអង្គរខេត្តសៀមរាប មកកាន់សារមនី្ទរជាតិ។វត្ថុសិល្បៈដ៏មានតមៃ្លពីសារមនី្ទរទាំងពីរនៃខេត្តបាត់ដំបង និងសារមនី្ទរដទៃទៀតក៏ត្រូវបានជញ្ជូនមកទុកក្នុងសារមនី្ទរជាតិដែរ។
ក្រោយពីបិទទ្វារចោលក្នុងរបបខែ្មរក្រហមអស់រយៈពេលជិត ៤ឆ្នាំសារមនី្ទរក៏បានរៀបចំឲ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់និងបើកបម្រើជូនភ្ញៀវចូលទស្សនាជាថី្មឡើងវិញនៅថៃ្ងទី ១៣ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៨០អ្នកដែលមានសញ្ញាប័ត្រជាន់ខ្ពស់ចេញពីមហាវិទ្យាល័យត្រូវបានតែងតាំងឲ្យធ្វើជាប្រធាន ដឹកនាំគ្រប់គ្រងជាបន្តបន្ទាប់ដែលមានលោក អ៊ុកជា លោក អ៊ុកស៊ុនហេង។តមកគឺលោកពេជកែវ (ពី ឆ្នាំ ១៩៩១-១៩៩៦) ។ នៅថៃ្ងទី ២៦ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៦មានពិធីផេ្ទរតំណែងរវាងលោក ពេជ កែវ និង លោក ឃុនសាម៉េន ។
កាលពីដំបូងសារមនី្ទរជាតិជាអាគារមួយសិ្ថតនៅក្នុងអតីតវិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវតិ្ថ ដែលមានឈ្មោះថា "សារមនី្ទរ ភ្នំពេញ" ។ នៅពេល ដែលសារមនី្ទរជាតិ ធ្វើការសាងសង់រួចហើយ ទើបសារមនី្ទរភ្នំពេញមកតាំងនៅ សារមនី្ទរជាតិសព្វថៃ្ងដោយប្រែឈ្មោះថា "សារមនី្ទរក្រុងកម្ពុជាធិបតី"។ក្រោយពីថៃ្ងសម្ពោធក្នុងឆ្នាំ១៩២០ សារមនី្ទរក្រុងកម្ពុជាធិបតីត្រូវបានប្តូរឈ្មោះជា: "សារមនី្ទរអាល់ប៊ែរសារូត៍"។ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៩៦បានប្តូរឈ្មោះជា "សារមនី្ទរ ជាតិនៃកម្ពុជា" ។ លុះមកដល់ឆ្នាំ១៩៧៩សារមនី្ទរ ត្រូវបានប្តូរឈ្មោះជា : "សារមនី្ទរវត្ថុបុរាណ"។បន្ទាប់មកក្នុងសម័យលោក ពេជ កែវជា អភិរក្សសារមនី្ទរត្រូវបាន ប្រែឈ្មោះថា "សារមនី្ទរជាតិនៃកម្ពុជា" រហូតដល់សព្វថៃ្ងនេះ។
ការជួសជុលសារមនី្ទរសារមនី្ទរជាតិដែលប្រកបដោយស្ថាបត្យកម្ម និង ជាលក្ខណៈ ជាតិ ខែ្មរពិតៗបានត្រូវកែប្រែពង្រីកជួសជុល និងរៀបចំសាជាថី្មឡើងវិញជាបន្ត បន្ទាប់នៅ ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៩។តួអាគារខាងកើតផែ្នកកណ្តាលដែលជាផែ្នកចាស់ជាងគេបានត្រូវរុះរើ និងសង់ឡើងវិញ។ប៉ុនែ្តបានរក្សាទុកទ្រង់ទ្រាយជាលក្ខណៈ ដើមដោយសារសំណង់អំពីបេតុងអារមេបានតម្រូវជាបីជាន់គឺបង្កើតជាគ្រឹះមួយសម្រាប់តម្កល់វត្ថុ និងស្តុកជាន់កណ្តាលនៅដដែលនិងជាន់សម្រាប់ជាការិយាល័យរដ្ឋបាល កនែ្លងតម្កល់ ឯកសារ ប័ណ្ណសារដ្ឋាន និងបណ្ណាល័យ ។ដោយការជួយជ្រោមជ្រែងពីបណ្តាប្រទេសជាមិត្តនិងពីអង្គការនានាពីសប្បុរសជនជាច្រើនសារមនី្ទរជាតិត្រូវបានកែលម្អ និងបំពាក់សម្ភារៈ បរិក្ខារព្រមទាំងធនធានមនុស្ស។
នៅឆ្នាំ១៩៨៤សារមនី្ទរត្រូវបានជួសជុលជាថី្មក្រោយពីមានការជួយឧបត្ថម្ភពីរដ្ឋាភិបាល (សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា)។ ដោយរូបបដិមាទាំងឡាយទទួលរងនូវការខូចខាតតម្រូវឲ្យ មានការជួសជុលជាថី្មឡើងវិញ។ជាបន្តមកទៀតសារមនី្ទរបានទទួលការឧបត្ថម្ភថវិកាពីប្រទេសអូស្ត្រាលីត្រូវបានជួសជុលកែលម្អឡើង ។ ដូចជានៅលើដំបូលនៅលើពិដានឈើមានការខូតខាតត្រូវបានជួសជុលបនែ្ថម ដើម្បីការពារលាមកប្រចៀវ ។មានការលាបពណ៌ជញ្ជាំងខាងក្នុងនិង ខាងក្រៅឲ្យ មានសម្រស់ឡើង វិញ។
សារមនី្ទរត្រូវបានសម្ពោធជាលើកទីពីរ នៅ ថៃ្ងទី ២៨ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៩៥ក្រោយពីការជួសជុលរួចជាស្ថាពរក្រោមព្រះរាជធិបតីព្រះករុណាព្រះបាទ នរោត្ដមសីហនុ ព្រះមហាក្សត្រនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងលោក បៀលហាយដិនអគ្គទេសាភិបាលនៃប្រទេសអូស្ត្រាលីដើម្បីរំលឹកចំពោះការជួសជុលសម្រេចជាស្ថាពរនៃសារមនី្ទរជាតិ ឡើងវិញ។បច្ចុប្បន្នស្ថានភាពរបស់សារមនី្ទរកាន់តែមានភាពទ្រុឌទ្រោមទៅតាមអាយុកាលដែលអភរិក្សកំពុងអំពាវនាវសែ្វង រកជំនួយជាថវិកានិងបចេ្ចកទេសដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានិងធ្វើឲ្យសារមនី្ទរមានភាពប្រសើរឡើងវិញ
៕
៕
ប្រវត្តិនៃការកសាងរាជធានីចតុមុខ
នៅឆ្នាំ ១៤៣១ ព្រះបាទពញាយ៉ាត ទ្រង់បានលើករាជធានីពីអង្គរ ទៅតាំងនៅ ទួលបាសាន ក្នុង ខេត្តស្រីសឈរ (កំពង់ចាម) វិញ។ តែដោយតំបន់នោះរងគ្រោះដោយទឹកជំនន់ ព្រះអង្គក៏បញ្ជាឲ្យលើករាជធានីពី ទួលបាសាន ទៅតាំងនៅចតុមុខវិញ។ ក្រោយពីការកសាងរាជធានីរួចរាល់ ព្រះរាជាទ្រង់តាំងប្រទាននាមឲ្យព្រះនគរថា ក្រុងចតុមុខមង្គល សកលកម្ពុជាធិបតី សិរីធរ បវរឥន្ទបត្តបុរីរដ្ឋរាជសីមា មហានគរ។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ប្រវត្តនៃការការកសាងរាជធានីចតុមុខនេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាត ទ្រង់បានលើករាជធានីទៅតាំងនៅទួលបាសានក្នុងខេត្ត ស្រីសឈរ(កំពង់ចាម) វិញតែគង់នៅទីនោះបានតែ ១ឆ្នាំ (ក្បួនខ្លះថាដល់៩ឆ្នាំ)ដោយមានទឹកជំនន់ធំខុសធម្មតាព្រះអង្គក៏បញ្ជាអោយលើករាជធានីពីទួលបាសានទៅតាំងនៅក្រុងភ្នំពេញវិញនៅលើត្រើយខាងលិចនៃទន្លេច្រាបឈាម។ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អោយ សម្ដេចចៅពញាកែ និង ឧកញ៉ាហោរាធិបតីខៀវ ព្រមដោយមន្ត្រីឯទៀតខ្លះផងអោយទៅពិនិត្យមើលទីដីដែលស្ថិតនៅជិតៗភ្នំដូនពេញ។លុះទៅធ្វើការពិនិត្យក្បួនតម្រាសព្វគ្រប់ហើយមន្ត្រីទាំងនោះក៏ថ្វាយដំណឹងទៅព្រះរាជាវិញថាតំបន់ដែលស្ថិតនៅទិសអាគ្នេយ៍នៃភ្នំដូនពេញ មានជ័យភូមិល្អល្មមស្ថាបនារាជធានីបាន។ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់អោយអស់ចៅហ្វាយស្រុកកែនរាស្ត្រមកជួយកសាងព្រះរាជធានី លើកដីធ្វើកំពែង សង់ប្រាសាទនិងតំណាក់តូចធំក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីបំផុត ។លុះកិច្ចការបានបំពេញចប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គក៏បានយាងមកគង់នៅរាជវាំងភ្នំដូនពេញតាមផ្លូវទឹកដោយមាននាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីដង្ហែមកផង ។ លុះយាងមកដល់ហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង អោយកែនរាស្ត្រលើកដីចាក់បំពេញតំបន់នៅជុំវិញវត្តភ្នំ និងក្នុងរាជវាំង។ដូច្នេះតំបន់នោះក៏បានរាបស្មើល្អ រហូតដល់មាត់ទន្លេដែលអ្នកផងនិយមហៅកំពង់រាបចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ ឯទីដែលចៅពញាតេជោអោយរាស្ត្រជីកយកអាចម៍ដីនោះក៏ក្លាយទៅជាបឹងមួយធំជ្រៅទូលាយទើបបានគេអោយឈ្មោះហៅបឹងតេជោ តរៀងមក គឺទីដីត្រង់ផ្សារថ្មីសព្វថ្ងៃ។
តមកទៀតព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាវង្សាអនុជិតផ្លុង ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាទីអោយជីកព្រែកបង្ហូរទឹកទន្លេចូលទៅក្នុងបារាយណ៍មួយ នៅក្នុងរាជធានីសម្រាប់យកទឹកប្រើប្រាស់ដល់ប្រជារាស្ត្រទាំងអស់គ្នា ព្រែកនោះគេហៅថា ព្រែកឧកញ៉ាផ្លុង។ បើតាមស្រាវជ្រាវទៅឃើញថាពីដើមព្រែកនេះស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយសួនច្បារនៅមុខស្ថានីយកណ្ដាលនៃអយស្ម័យយាន គឺស្របនឹងវិថីឧកញ៉ាផ្លុងសព្វថ្ងៃនេះឯង។ ដើម្បីជាកិច្ចការពារ ព្រះរាជាទ្រង់បញ្ជាអោយជីកគូ និងលើកដីកំពែង ជាបន្ទាយព័ទ្ធជុំវិញរាជធានី។ ដូច្នេះ នៅទិសខាងត្បូងគឺ ព្រែកតាកែវ ខាងលិច ព្រែកអូគរ ខាងជើង ព្រែកពោងពាយ ឬ ព្រែកចិនដំដែក ព្រោះនៅកន្លែងនោះមានជនជាតិចិនរកស៊ីរបរដំដែក។
ក្រៅពីមុខងារការពារក្រុងព្រែកទាំងនោះនៅមានមុខងារសំខាន់ម្យ៉ាងទៀតគឺយកទឹកសម្រាប់អោយរាស្ត្រធ្វើស្រែនៅទិសខាងលិច ។ ពួកនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីនិងពួកប្រជារាស្ត្របានសង់គេហដ្ឋានរៀងៗខ្លួនក្នុងបរិវេណនៃរាជធានី ។លុះសម្រេចការកសាងហើយ ព្រះរាជាទ្រង់តាំងប្រទាននាមព្រះនគរថា ក្រុងចតុមុខមង្គល សកលកម្ពុជាធិបតី សិរីធរ បវរ ឥន្ទបត្តបុរី រដ្ឋរាជ សីមា មហានគរ ។ ចំណែកឯទន្លេច្រាបឈាម ក៏ត្រូវបានប្រសិទ្ធិនាមថ្មីថា ទន្លេចតុមុខ វិញដែរ។ ក្រោយបន្តិចមក ព្រះរាជបុត្រច្បងព្រះនាម នរាយណ៍រាជា ទ្រង់បានតែងតាំងជាឧបរាជ ហើយយាងទៅគង់ក្នុងព្រះតំណាក់នៅជ្រោយរលួស។ ឯព្រះរាជបុត្រទីពីរព្រះនាម ស្រីរាជា យាងទៅគង់នៅខាងលិច ត្រង់ដីទួលមួយកន្លែងដែលតមកគេហៅថា ទួលព្រះស្រី (ម្ដុំវត្តព្រះពុទ្ធមានបុណ្យសព្វថ្ងៃ)។ នៅគ្រានោះ ព្រះវិហារកសាងឡើងដោយដូនពេញក៏បានទ្រុឌទ្រោមខ្លះទៅតាមកាលវេលា។ ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាតទ្រង់បានកសាងវិហារនោះជាថ្មីឡើងវិញដោយពង្រីក និងពូនភ្នំដីអោយកាន់តែខ្ពស់ជាងដើមហើយទ្រង់ចាត់អោយក្រាលថ្មនៅកំពូលខាងលើនិងកសាងចេតិយមួយយ៉ាងធំពីខាងក្រោយព្រះវិហារ។រួចព្រះអង្គទ្រង់បញ្ជាអោយទៅយកព្រះពុទ្ធបដិមាលង្ហិនដែលសេសសល់នៅនគរវត្ត ព្រមទាំងរូបសិង្ហតោ មកតំកល់និងតាំងនៅលើភ្នំនោះ។ពិធីត្រូវធ្វើអស់រយៈពេលបីថ្ងៃគេយកព្រះពុទ្ធបដិមាដែលដូនពេញបានរកឃើញពីក្នុងដើមគគីរពីមុននោះទៅតម្កល់ក្នុងជាន់ខាងលើនៃចេតិយធំ ឯព្រះពុទ្ធបដិមាដែលយកពីនគរវត្តត្រូវបានតម្កល់នៅក្នុងជាន់ក្រោម។ វត្តភ្នំដូនពេញត្រូវប្រសិទ្ធិនាមថ្មីថា វត្តព្រះចេតិយបព៌ត វិញ។ ក្រៅពីនេះ ព្រះរាជាទ្រង់បានចាត់អោយកសាងវត្តអារាម នៅច្រើនកន្លែងក្នុងរាជធានី : វត្តពីរនៅខាងកើតវត្តភ្នំគឺ វត្តធម្មលង្កា និង វត្តកោះ វត្តមួយនៅខាងត្បូងអូរចិនដំដែកគឺ វត្តព្រះពុទ្ធឃោសា (សព្វថ្ងៃហៅ វត្តព្រះពុទ្ធឃោសារាម ឬវត្តចិនដំដែក នៅជាប់នឹងវត្ត ពិភទ្ទរង្សីមានវិថីឧកញ៉ាអ៊ុំខណ្ឌកណ្ដាល។នៅខាងមុខព្រះវិហារវត្តនេះសព្វថ្ងៃគេឃើញមានរូបទ្វារបាលពីរនាក់ជារូបចិនដែលគេអាចមើលស្គាល់យ៉ាងងាយដោយសារលក្ខណៈ មុខមាត់ សម្លៀកបំពាក់និងគ្រឿងអាវុធ)វត្តមួយនៅត្រង់មាត់ទន្លេក្បែរពាកព្រែកឧកញ៉ាផ្លុងគឺ វត្តពាមផ្លុង វត្តមួយនៅត្រង់ចេតិយធំ វត្តឧណ្ណាលោមហើយវត្តមួយទៀតហៅវត្តខ្ពបតាយ៉ង។
ជាការកត់សំគាល់ថាវត្តចុងក្រោយនេះ សព្វថ្ងៃស្ថិតនៅត្រង់វត្តបទុមវតី។ បើតាមអក្សរចារឹកតំកល់នៅទីនោះ ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាតបានសាងវត្តនេះនៅ គ.ស. ១៤៤២ លើទីមួយមានទំហំ ២០២ម X ២៦០ម។ វត្តនេះគេហៅថា វត្តខ្ពបតាយ៉ង ព្រោះនៅខាងត្បូងមាន ខ្ពបរបស់តាយ៉ង។ ព្រះវិហារវត្តនេះត្រូវបានកសាងថ្មីពីរលើកទៀត៖លើកទី១ នៅគ.ស. ១៨៦៥ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសម្ដេចនរោត្តម លើកទី២ នៅគ.ស.១៩៣៧ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្ស។ គួរគប្បីជ្រាបម្យ៉ាងទៀតថា វត្តឧណ្ណាលោមនៅរក្សាឈ្មោះដដែលតាំងពីពេលកសាងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃហើយឈ្មោះនេះត្រូវបានប្រសិទ្ធឡើងដោយយកតាមឈ្មោះចេតិយដែលគេបញ្ចុះព្រះឧណ្ណាលោមគឺរៀមប្រជុំចិញ្ចើមនៃព្រះ អស្សជិតត្ថេរ។ នៅខាងមុខវត្តនេះ គឺនៅជិតមាត់ទន្លេ ព្រះរាជាទ្រង់អោយសាងឃ្លាំងមឿងមួយ (អ្នកតាចាំស្រុក)ឈ្មោះ អ្នកតាប្រាជ្ញ
៕
៕
ប្រទេសកម្ពុជាក្រោមសម័យអាណានិគមបារាំង
ប្រទេសកម្ពុជា បានស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំងអស់ជិតមួយសតវត្សដោយគិតចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៦៣រហូតដល់ពេលទទួលបានឯករាជ្យនៅឆ្នាំ ១៩៥៣។ស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំង បារាំងបានប្រើយុទ្ធិសាស្ត្រចំនួន៣តំណាក់កាលក្នុងគ្រប់គ្រោងប្រទេសកម្ពុជា។ នៅក្នុងនោះក៏មានការ ជំរិតទារពន្ធដារយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាយើងផងដែរ។ ដើម្បីជ្រាបកាន់តែច្បាស់ដំណើនៃអាណានិគមនិយមរបស់ប្រទេសបារាំងកម្ពុជានេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូដូចតទៅ៖
នៅឆ្នាំ ១៨៦២ បន្ទាបពីដំណើររបស់ លោកទេសាភិបាលបារាំងប្រចាំក្រុងព្រៃនគរ មកដល់ប្រទេសកម្ពុជា បារាំងបានយល់ថាភូមិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជានេះអាចឱ្យបារាំងបង្កើតមូលដ្ឋាន ដើម្បីបន្តដំណើរទៅកាន់កាប់ទិសឧត្ដរ និងបស្ចិមនៃឥណ្ឌូចិន ព្រមទាំងអាចបង្កើតរបាំងខណ្ឌដែនដីដែលកាន់កាប់ដោយបារាំង និងអង់គ្លេសនៅឥណ្ឌូចិនបានផងដែរ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦០-១៩០៤បារាំងបានបញ្ជូនលោកឡាក្រង់ឌីយែ មកចរចាបញ្ចុះបញ្ចូល ព្រះបាទនរោត្ដម ឱ្យយល់ព្រមចុះព្រះហស្តលេខាលើសន្ធិសញ្ញាស្ដីពីអាណាព្យាបាលបារាំងលើប្រទេសកម្ពុជា ថ្ងៃទី១១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៣។ ប្រទេសសៀមប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំងនឹងសន្ធិសញ្ញានេះ ហើយធ្វើការគំរាមកំហែងព្រះបាទនរោត្ដម ដោយមិនព្រមប្រគល់មកុដរាជ្យនិងគ្រឿងរាជកកុធភណ្ឌមកថ្វាយព្រះអង្គវិញទេ។ពួកមន្ត្រីខ្មែរដែលមាននិន្នាការលំអៀងទៅខាងសៀមបានទាក់ទាញព្រះបាទនរោត្ដម ឱ្យវិលមករកសៀមវិញ។ ប៉ុន្តែបារាំងបានប្រឆាំងតបវិញដោយបញ្ជូនកប៉ាល់ប្រាំគ្រឿង និងទាហានជើងទឹក ១០០នាក់ឡើងមកកាន់រាជធានីឧត្ដុង្គ និងទីក្រុងភ្នំពេញ។បារាំងបានយល់ព្រមប្រគល់ខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាបឱ្យទៅសៀមនិងធ្វើកិច្ចព្រមព្រៀងមួយជាមួយប្រទេសសៀមស្ដីពីពិធីរាជាភិសេកព្រះបាទនរោត្ដមជាព្រះមហាក្សត្រពេញលក្ខណៈនៅរាជធានីឧត្ដុង្គ នាថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៦៤។ មកដល់ឆ្នាំ១៨៦៧ទើបសៀមព្រមទទួលស្គាល់សិទ្ធិរបស់ប្រទេសបារាំងក្នុងការដាក់របបអាណាព្យាបាលមកលើកម្ពុជា។
ការត្រួតត្រារបស់បារាំង
ដំណាក់ទី១
បារាំងបានប្រកាន់យកវីធីត្រជាក់ ក្នុងការត្រួតត្រាកម្ពុជាអស់ពេលដ៏យូរ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៨៦៣មក ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានចុះព្រះហស្តលេខាលើលើក្រឹត្យ ឬសេចក្ដីប្រកាសជាច្រើនដែលសុទ្ធតែផ្ដល់ចំណេញដល់បារាំងទាំងអស់។ ឃើញយ៉ាងនេះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ បានឱ្យមនុស្សជំនិតរបស់ព្រះអង្គបង្កការបះបោរដើម្បីការពារព្រះមហាក្សត្រ។
ដំណាក់ទី១
បារាំងបានប្រកាន់យកវីធីត្រជាក់ ក្នុងការត្រួតត្រាកម្ពុជាអស់ពេលដ៏យូរ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៨៦៣មក ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានចុះព្រះហស្តលេខាលើលើក្រឹត្យ ឬសេចក្ដីប្រកាសជាច្រើនដែលសុទ្ធតែផ្ដល់ចំណេញដល់បារាំងទាំងអស់។ ឃើញយ៉ាងនេះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ បានឱ្យមនុស្សជំនិតរបស់ព្រះអង្គបង្កការបះបោរដើម្បីការពារព្រះមហាក្សត្រ។
ដំណាក់ទី២
នៅយប់ថ្ងៃទី ១៧ មិថុនា ១៨៨៤ ទេសាភិបាលបារាំងម្នាក់ឈ្មោះតុម សុនបានបញ្ជាទាហានមួយក្រុម និងកប៉ាល់ចម្បាំងឈ្មោះ "អាឡូអែត"ឡោមព័ទ្ធព្រះរាជវាំងហើយគំរាមកំហែងព្រះបាទនរោត្ដមឱ្យចុះព្រះហស្តលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងមួយដែលមានមាត្រាខ្លះៗ ដូចជា៖
នៅយប់ថ្ងៃទី ១៧ មិថុនា ១៨៨៤ ទេសាភិបាលបារាំងម្នាក់ឈ្មោះតុម សុនបានបញ្ជាទាហានមួយក្រុម និងកប៉ាល់ចម្បាំងឈ្មោះ "អាឡូអែត"ឡោមព័ទ្ធព្រះរាជវាំងហើយគំរាមកំហែងព្រះបាទនរោត្ដមឱ្យចុះព្រះហស្តលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងមួយដែលមានមាត្រាខ្លះៗ ដូចជា៖
* ចៅហ្វាយខេត្តទាំងអស់ត្រូវនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ទេសាភិបាលបារាំង។
* ខេត្តដែលពីមុនមកមានចំនួន ៥៧ ត្រូវបង្រួមមកត្រឹម ៥០ ហើយមានចែកជាស្រុក និងឃុំ។
* មហាក្សត្រ និងរាជវង្ស ទទួលប្រាក់ខែ អំពីរដ្ឋបាលបារាំង។
* ពន្ធទាំងអស់ ត្រូវធ្លាក់ក្នុងអំណាចបារាំង។
* រាជធានីភ្នំពេញត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ទេសាភិបាលជាន់ខ្ពស់របស់បារាំង។ទេសាភិបាលជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សារាជធានី ដែលមានសមាសភាព ១២រូបក្នុងនោះជនជាតិបារាំង ៦រូប ខ្មែរ ៣រូប និងយួន ៣រូប។
* ខេត្តដែលពីមុនមកមានចំនួន ៥៧ ត្រូវបង្រួមមកត្រឹម ៥០ ហើយមានចែកជាស្រុក និងឃុំ។
* មហាក្សត្រ និងរាជវង្ស ទទួលប្រាក់ខែ អំពីរដ្ឋបាលបារាំង។
* ពន្ធទាំងអស់ ត្រូវធ្លាក់ក្នុងអំណាចបារាំង។
* រាជធានីភ្នំពេញត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ទេសាភិបាលជាន់ខ្ពស់របស់បារាំង។ទេសាភិបាលជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សារាជធានី ដែលមានសមាសភាព ១២រូបក្នុងនោះជនជាតិបារាំង ៦រូប ខ្មែរ ៣រូប និងយួន ៣រូប។
មកដល់ឆ្នាំ ១៨៨៧បារាំងទាមទារឱ្យព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ចុះព្រះហស្តលេខាលើរាជក្រឹត្យមួយមានន័យថា ព្រះមហាក្សត្រសោយរាជ្យ ប៉ុន្តែមិនត្រួតត្រាទេ។
ដំណាក់ទី៣
នៅខែ តុលា ឆ្នាំ ១៨៨៧បារាំងបានបញ្ចូលប្រទេសកម្ពុជាទៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិនបារាំងមានន័យថាកម្ពុជា ជាដែនដីមួយចំណែករបស់បារាំងគឺជាប្រទេសមួយដែលផ្គត់ផ្គង់ផលិតផលកសិកម្មនិងវត្ថុធាតុដើមសម្រាប់ប្រទេសបារាំង ។ សន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀមនាឆ្នាំ១៩០៤ បានធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់ដែនដីម្លូព្រៃ ទន្លេរពៅ និងព្រះវិហារ។ ប៉ុន្តែសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ ១៩០៧គឺក្នុងរាជ្យព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ (១៩០៤-១៩២៧)ប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាបមកវិញ។
នៅខែ តុលា ឆ្នាំ ១៨៨៧បារាំងបានបញ្ចូលប្រទេសកម្ពុជាទៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិនបារាំងមានន័យថាកម្ពុជា ជាដែនដីមួយចំណែករបស់បារាំងគឺជាប្រទេសមួយដែលផ្គត់ផ្គង់ផលិតផលកសិកម្មនិងវត្ថុធាតុដើមសម្រាប់ប្រទេសបារាំង ។ សន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀមនាឆ្នាំ១៩០៤ បានធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់ដែនដីម្លូព្រៃ ទន្លេរពៅ និងព្រះវិហារ។ ប៉ុន្តែសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ ១៩០៧គឺក្នុងរាជ្យព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ (១៩០៤-១៩២៧)ប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលខេត្តបាត់ដំបង និងសៀមរាបមកវិញ។
ស្ថានភាពប្រជាករកម្ពុជា ក្នុងសម័យអាណានិគមបារាំងបានជំរិតទារពន្ធដារយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ មានតាំងពីពន្ធមនុស្សពន្ធដីពន្ធលំនៅ ពន្ធសត្វពហនៈ ពន្ធយានជំនិះ ពន្ធរបរអាជីវកម្ម -ល-។ដើម្បីបង់ពន្ធជាប្រាក់កាសឱ្យបារាំងកសិករបានខិតខំពង្រីកដំណាំឧស្សាហកម្មមានកៅស៊ូជាដើមព្រមទាំងពង្រីកដំណាំដទៃទៀតមានស្រូវ ពោត សណ្ដែក -ល-។ប៉ុន្តែទិន្នផលដំណាំមិនសូវល្អទេ។ផលស្រូវក្នុងមួយហិចតាបានត្រឹមតែពី ១តោន ដល់ ១.២តោនប៉ុណ្ណោះ។ដូចនេះហើយកសិករក្រីក្រ ក៏ក្លាយទៅជាអ្នកជាប់បំណុលពួកឈ្មួញកណ្ដាលនិងឈ្មួញបរទេស។ចំណែកការប្រាក់វិញមានកម្រិតខ្ពស់ណាស់គឺ ពី ១០០%ដល់ ១៥០% ជួនកាល ២០០% ក្នុងមួយឆ្នាំ។
ដើម្បីឱ្យងាយក្នុងការកសាងមនុស្សសម្រាប់បម្រើការឱ្យរដ្ឋការអាណាព្យាបាលបារាំងបានបង្កើតឱ្យមានគ្រឹះស្ថានសិក្សាខ្លះៗដូចជា៖
* សាលាបឋមសិក្សា៖ ឆ្នាំ ១៩១១ មានសាលា ៣០ នៅឆ្នាំ ១៩៣៧ មាន ៨១៣ ។
* សាលាមធ្យមសិក្សា៖ នៅឆ្នាំ ១៩១១មានអនុវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ថិមួយ។ នៅឆ្នាំ ១៩៣៥អនុវិទ្យាល័យនេះត្រូវបានបង្កើតឱ្យទៅជាវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ថិ។
* សាលាបច្ចេកទេស៖ ឆ្នាំ ១៩១៧ មានសាលាអប់រំបច្ចេកទេស ខាងសិល្បៈ និងសិប្បកម្មមួយ គឺសាលារចនា។
* សាលាបឋមសិក្សា៖ ឆ្នាំ ១៩១១ មានសាលា ៣០ នៅឆ្នាំ ១៩៣៧ មាន ៨១៣ ។
* សាលាមធ្យមសិក្សា៖ នៅឆ្នាំ ១៩១១មានអនុវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ថិមួយ។ នៅឆ្នាំ ១៩៣៥អនុវិទ្យាល័យនេះត្រូវបានបង្កើតឱ្យទៅជាវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ថិ។
* សាលាបច្ចេកទេស៖ ឆ្នាំ ១៩១៧ មានសាលាអប់រំបច្ចេកទេស ខាងសិល្បៈ និងសិប្បកម្មមួយ គឺសាលារចនា។
សូមស្លេះតែត្រឹមនេះសិនសប្តាហ៍ក្រោយខ្ញុំនិងលើកយក ចលនាបះបោររបស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដែលបានការដឹកនាំដោយ ពោធិកំបោរប្រឆាំងទៅនិងការរដ្ឋការអាណាព្យាបាលបារាំងពីសំណាក់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរជាបន្តទៀត៕
ប្រវត្តិនៃទីក្រុងភ្នំពេញ
រាជធានីភ្នំពេញជាទីក្រុងសំខាន់ជាងគេក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ។ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋានតែងតែប្រាថ្នាមកទស្សនាទីក្រុងនេះយ៉ាងហោចណាស់ឲ្យបានម្តងក្នុងមួយជីវិតដែរប៉ុន្តែប្រវត្តិរឿងដែលទាក់ទងនិងព្រះរាជធានីនេះនិងការកសាងឡើងនៅសម័យណា ហើយនរណាជាអ្នកសាងសង់នោះមិនមាននរណាបានដឹងពិតប្រាកដនៅឡើយទេ ។ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់ពី ប្រវត្តិនៃក្រុងភ្នំពេញ នេះ ជាបន្តសូមស្តាប់គួន សំបូរពណ៌នា ដូចតទៅ៖
ដំបូងឡើយភ្នំពេញមានឈ្មោះថា ខេត្តកោះឫស្សីកែវដែលមន្ត្រីត្រួតខេត្តនេះមានងារថាចៅពញារាជាមេត្រីក្រោយមកក៏មានឈ្មោះថារាជធានីចតុមុខមានន័យថាទីក្រុងដែលមានមុខបួន។ ឈ្មោះនេះដែរយកតាមការរត់ប្រសព្វគ្នានៃទន្លេ៤ គឺមានទន្លេមេគង្គលើទន្លេមេគង្គក្រោម ទន្លេបាសាក់និងទន្លេសាប។ ទន្លេទាំង៤បានរត់ប្រសព្វគ្នាត្រង់កន្លែងដែលក្រុងចតុមុខបានតាំងនៅ ដូច្នេះក៏តាំងឈ្មោះដូច្នេះទៅក្រុងចតុមុខ។
ភ្នំពេញបានក្លាយទៅជារាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា ជាលើកដំបូង ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចពញាយ៉ាតដែលជាស្តេចនៃអាណាចក្រខ្មែរនាសម័យនោះ។ស្តេចពញាយ៉ាតបានរើរាជធានី ពីរាជធានីអង្គរធំមកភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីប្រទេសសៀមវាបានក្តោបយក រាជធានីអង្គរធំ។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមព្រះមហាក្សត្រនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្រុងភ្នំពេញបានក្លាយជាកន្លែងឈរជើងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ហើយនិងព្រះបរមរាជវាំង។
រាជធានីភ្នំពេញចាប់ផ្តើមស្ថាបនាលើកដំបូងបង្អស់នៅសតវត្សទី១៥ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជា ពញាយ៉ាតគឺព្រះស្រីសុរិយោពណ៌នៅពេលដែលទ្រង់បោះបង់ចោលព្រះរាជវាំងអង្គរមកកសាងព្រះរាជវាំងថ្មីនៅទួលបាសានក្នុងខេត្តស្រីសឈរ ដែលសព្វថ្ងៃហៅថា ស្រុកស្រីសន្ធរ ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម។ប៉ុន្ដែដោយទីទួលបាសាននោះ ក្នុងរដូវភ្លៀងមានទឹកលិចរាល់ឆ្នាំទ្រង់បានសាងប្រាសាទព្រះរាជវាំងហើយគង់នៅបានតែមួយឆ្នាំក៏ទ្រង់ស្ដេចយាងមកកសាងទីក្រុងថ្មី នៅឆ្នេរទន្លេបួនមុខគឺក្រុងភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ នៅគស ១៤៣៤។
ការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានពីរលើក ៖
ការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានពីរលើក ៖
• លើកទី១ នៅគ្រិស្តសតវត្សទី១៥ រជ្ជកាលព្រះបាទពញាយ៉ាតតែមិនស្ថិតស្ថេរ ។
• លើកទី២ នៅគ្រិស្តសតវង្សទី១៩ រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមទើបស្ថិតស្ថេរ។
• លើកទី២ នៅគ្រិស្តសតវង្សទី១៩ រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមទើបស្ថិតស្ថេរ។
បានជាការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមាន២លើកព្រោះក្រោយពីការស្ថាបនាលើកទី១ គឺ គស ១៤៣៤ ដល់ ១៤៩៧នោះព្រះរាជវាំងបានទៅស្ថាបនានៅស្រីសន្ធរវិញ - ក្រោយពីស្រីសន្ធរទៅពោធិ៍សាត់ ទៅបរិបូណ៌ ទៅលង្វែក ទៅឧត្តុង្គហើយក្រោយពីឧត្តុង្គព្រះរាជវាំងត្រឡប់មកស្ថាបនានៅក្រុងភ្នំពេញវិញជាលើកទី២ នៅ គ.ស.១៨៦៥ ទើបបានស្ថិតស្ថេររហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ដំបូងឡើយមានការកត់ត្រា បាននិយាយថាបាននៃការកើតឡើងរឿងនិទាននៃការបង្កើតភ្នំពេញ និទានពីស្ត្រីអ្នកស្រុកម្នាក់ឈ្មោះថាដូនពេញដែលរស់នៅចតុមុខ។ កំពុងតែប្រមូលអុសតាមច្រាំងទន្លេចតុមុខដូនពេញបានគន់មើលឃើញដើមគគីរនៅក្នុងទន្លេ ហើយបានស្រង់វាពីទឹក។នៅខាងក្នុងដើមគគីរនោះ គាត់បានឃើញរូបពុទ្ធបដិមាបួនអង្គ និងព្រះនរាយណ៍មួយអង្គ (ចំនួននេះប្លែកៗគ្នាតាមការនិទានខុសៗគ្នា។
ដំបូងឡើយមានការកត់ត្រា បាននិយាយថាបាននៃការកើតឡើងរឿងនិទាននៃការបង្កើតភ្នំពេញ និទានពីស្ត្រីអ្នកស្រុកម្នាក់ឈ្មោះថាដូនពេញដែលរស់នៅចតុមុខ។ កំពុងតែប្រមូលអុសតាមច្រាំងទន្លេចតុមុខដូនពេញបានគន់មើលឃើញដើមគគីរនៅក្នុងទន្លេ ហើយបានស្រង់វាពីទឹក។នៅខាងក្នុងដើមគគីរនោះ គាត់បានឃើញរូបពុទ្ធបដិមាបួនអង្គ និងព្រះនរាយណ៍មួយអង្គ (ចំនួននេះប្លែកៗគ្នាតាមការនិទានខុសៗគ្នា។
ការរកឃើញនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការប្រសិទ្ធិពររបស់ទេព្ដា និងចំពោះអ្នកខ្លះជាសញ្ញាដែលរាជធានីខ្មែរនឹងត្រូវមកតាំងនៅភ្នំពេញនេះ។ដើម្បីតម្កល់វត្ថុសក្ដិសិទ្ធិដែលបានរកឃើញដូនពេញបានលើកកូនភ្នំតូចមួយនៅលើច្រាំងទន្លេខាងលិចនៃទន្លេសាប និងបានអភិសេកជាមួយទីសក្ការៈបូជាបច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេស្គាល់ថាវត្តភ្នំនៅចុងខាងជើងភាគកណ្ដាលនៃភ្នំពេញ។ភ្នំដូនពេញ បានយកឈ្មោះតាមអ្នកកសាងវាឡើង និងបរិវេណជុំវិញនោះត្រូវបានគេស្គាល់ហើយក្រោយមកទៀតនៅត្រឹមតែ ភ្នំពេញ។
ភ្នំពេញដំបូងឡើយបានក្លាយជារាជធានីនៃកម្ពុជាបន្ទាប់ពីព្រះបាទពញាយ៉ាតព្រះមហាក្សត្រនៃអធិរាជាណាចក្រខ្មែរបានរើរាជធានីពីអង្គរធំមកទួលបាសាន រួចហើយមកភ្នំពេញដោយសារតែរាជធានីនៅអង្គរឧស្សាហ៍ទទួលការគំរាមកំហែងពីពួកសៀមអស់រយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកាលពីដំបូងៗ។
ភ្នំពេញនៅតែជារាជធានីអស់រយៈពេល ៧៣ ឆ្នាំចាប់ពីឆ្នាំ ១៤៣២ ដល់ ១៥០៥។វាត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់រយៈពេល ៣៦០ ឆ្នាំចាប់ពីឆ្នាំ១៥០៥ ដល់១៨៦៥ដោយសារតែស្ដេចបន្តបន្ទាប់ព្រោះតែជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងពួកស្ដេចដណ្ដើមរាជ្យគ្នាទៅវិញទៅមក។ព្រះមហាក្សត្រក្រោយៗមកទៀតបានរើរាជធានីជាច្រើនលើក និងបានបង្កើតរាជធានីនៅទីតាំងផ្សេងៗ នៅទួលបាសាន (ស្រីសន្ធរ ពោធិ៍សាត់លង្វែកល្វាឯមនិងឧដុង្គ។
ក្រោមរជ្ជកាលនៃព្រះបាទនរោត្តម (១៨៦០-១៩០៤) ព្រះបុត្រាច្បងនៃព្រះបាទអង្គឌួងដែលទ្រង់បានដឹកនាំប្រទេសក្នុងនាមជួសសៀមដែលភ្នំពេញបានក្លាយជាអាសនៈអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋាភិបាលនិងរាជធានីនៃកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែងដែលព្រះរាជវាំងថ្មីត្រូវបានសាងសង់ឡើងដែរ។ នៅការចាប់ផ្ដើមឆ្នាំ ១៨៧០ ពួកអាណានិគមនិយមបារាំងបានប្រែពីភូមិតាមមាត់ទន្លេមួយទៅជាទីក្រុងមួយដែលពួកគេបានសាងសង់សណ្ឋាគារ សាលារៀន គុក បន្ទាយទាហាន ធនាគារ ការិយាល័យការងារសាធារណៈការិយាល័យទូរលេខ សាលាកាត់ក្ដី និង អគារបម្រើសេវាសុខភាព។ នៅឆ្នាំ១៨៧២ការក្រឡេកមើលមួយភ្លែតដំបូងនៃទីក្រុងទំនើបបានប្រែរូបរាងនៅពេលដែលរដ្ឋបាលអាណានិគមបានប្រើសេវានៃសហគ្រិនម៉ៅការបារាំង ដើម្បីសាងសង់ផ្ទះបេតុង៣០០ខ្នងដំបូងសម្រាប់លក់ និង ជួលទៅអោយពួកពាណិជ្ជករចិន។កាលជំនាន់អាណានិគមបារាំង ភ្នំពេញធ្លាប់ជាឈ្មោះស្រុកមួយនៅក្នុងខេត្តកណ្ដាលដែលសព្វថ្ងៃត្រូវនឹងស្រុកអង្គស្នួលសព្វថ្ងៃនេះនេះបើផ្អែកលើប្រវត្តិលោកតាង៉ុយដែលលោកកើតនៅក្នុងស្រុកភ្នំពេញ សម័យនោះ។
នៅទសវត្សឆ្នាំ១៩២០ ភ្នំពេញត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាគុជអាស៊ីនិង ជាងបួនទសវត្សបន្ទាប់ ភ្នំពេញបានបន្តឆ្លងកាត់ការលូតលាស់យ៉ាងរហ័សជាមួយការសាងសង់ផ្លូវដែកទៅព្រះសីហនុនិង ព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិពោធិ៍ចិនតុង (ឥឡូវអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ)។ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធភ្នំពេញបានសឱ្យឃើញនូវទំនើបកម្មជាច្រើនក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះសីហនុ។
កំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាមកម្ពុជាត្រូវបានប្រើជាមូលដ្ឋានទ័ពដោយកងទ័ពវៀតណាមខាងជើងនិងវៀតកុងនិងជនភៀសខ្លួនរាប់ពាន់នាក់មកពីទូទាំងប្រទេសបានជន់ជោរនៅទីក្រុងដើម្បីគេចពីការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពរបស់រដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លួនសម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមខាងត្បូងនិង ខ្លួន និងខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជន២-៣លាននាក់ ភាគច្រើននៃពួកគេគឺជាជនភៀសខ្លួនពីការប្រយុទ្ធគ្នា។ខ្មែរក្រហមបានកាត់ផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់ទៅកាន់ទីក្រុងអស់រយៈពេលជាងមួយឆ្នាំមុនពេលភ្នំពេញធ្លាក់នៅថ្ងៃ១៧ មេសា ១៩៧៥។
របាយការណ៍ពីពួកអ្នកសារព័ត៌មានបានថ្លែងថាការបាញ់ផ្លោងរបស់ខ្មែរក្រហមបានធ្វើទុកបុកម្នេញរដ្ឋធានីនេះស្ទើរតែឥតឈប់ឈរដែលបង្កឱ្យមានការស្លាប់ និង ពិការមិនរើសមុខ។ខ្មែរក្រហមបានបណ្ដេញប្រជាជនចេញពីទីក្រុងទាំងមូលដោយបង្ខំ បន្ទាប់ពីដណ្ដើមបានរដ្ឋធានីនេះ។អ្នករស់នៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ទាំងអស់ រួមមានពួកអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភ និងរៀនសូត្រនៅទីក្រុងហើយពួកគេក៏ត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើការងារតាមស្រែចម្ការដែលចាត់ទុកថាជាប្រជាជនថ្មី។វិទ្យាល័យទួលស្លែងត្រូវបានកាន់កាប់ដោយកងកម្លាំងរបស់ប៉ុល-ពតនិងត្រូវបានប្រែទៅជាមន្ទីរស-២១ជាកន្លែងដែលមនុស្សត្រូវបានគេឃុំឃាំង និង ធ្វើទារុណកម្ម។ប៉ុល-ពតបានព្យាយាមបែរត្រឡប់ទៅរកសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកលើកសិកម្ម និងហេតុដូច្នេះហើយក៏បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនដោយបានដឹងថាធ្លាប់រៀនសូត្រ "ខ្ជិល"រឺ ជាសត្រូវនយោបាយ។
អ្នកផ្សេងៗភាគច្រើនបានស្រេកឃ្លានដល់ស្លាប់ដែលជាលទ្ធផលបរាជ័យនៃសង្គមបែបកសិកម្មហើយការលក់ស្រូវកម្ពុជាទៅឱ្យចិនក្នុងការដោះដូរយកមកវិញនូវគ្រាប់និងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ។អតីតវិទ្យាល័យមួយបច្ចុប្បន្នក្លាយជាសារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែងជាកន្លែងដែលឧបករណ៍ទារុណកម្មរបស់ខ្មែរក្រហម និង រូបថតនៃជនរងគ្រោះត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញ។ ជើងឯក (វាលពិឃាត) ដែលពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដើរអ្នកទោសពីទួលស្លែងទៅសម្លាប់និងកប់ក្នុងរណ្ដៅរាក់ៗដែលឥឡូវជាអនុស្សាវរីយ៍ចំពោះអ្នកដែលត្រូវបានគេសម្លាប់ដោយរបបនេះ។
ពួកខ្មែរក្រហមត្រូវបានរុញច្រានចេញពីភ្នំពេញដោយពួកវៀតណាមនៅឆ្នាំ១៩៧៩ហើយប្រជាជនបានចាប់ផ្ដើមត្រឡប់មកទីក្រុងនេះវិញ។វៀតណាមតាមប្រវត្តិសាស្ត្រជារដ្ឋមួយដែលកម្ពុជាធ្លាប់មានជម្លោះជាមួយជាច្រើនលើកដោយហេតុនោះហើយការរំដោះនេះត្រូវបានបង្ហាញជាមួយអារម្មណ៍រើសអើងពូជសាសន៍ដោយជនកម្ពុជា។សម័យកាលនៃការកសាងឡើងវិញបានចាប់ផ្ដើម បានជម្រុញដោយស្ថេរភាពនឹងននៃរដ្ឋាភិបាលដែលទាក់ទាញការបណ្ដាក់ទុន និង ជំនួយបរទេសថ្មីៗតាមបណ្ដាប្រទេសជាច្រើនរួមមានបារាំង អូស្ត្រាលី និង ជប៉ុន។ កម្ចីត្រូវបានធ្វើឡើងដោយធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ីនិងធនាគារពិភពលោកដើម្បីធ្វើឱ្យដូចដើមវិញនូវការផ្គត់ផ្គង់ទឹកស្អាតផ្លូវថ្នល់ និង ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដទៃៗទៀត។
រួមសេចក្តីមក ស្លាកស្នាមវប្បធម៌ខ្មែរគ្រប់យុគសម័យបានត្រូវគេជួបប្រទះនៅលើទីតាំងស្ថិតជិតឆ្ងាយនៃទីក្រុងភ្នំពេញបច្ចុប្បន្ន ពីសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្ររហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ទីតាំងរាជធានីភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះមានលក្ខណៈប្រកបដោយអំណោយផលភូមិសាស្ត្រដោយមានទន្លេ៤មុខជាសសៃឈាមក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចហើយក៏ជាមូលហេតុនៃការរីកដុះដាលនៃភូមិភាគនេះ
៕
៕
Subscribe to:
Posts (Atom)
ជីវប្រវត្តិលោក ឌឹក គាម
លោក ឌឹក គាម កើតនៅថ្ងៃទី០៥ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៣៦ នៅសង្កាត់ប្ញស្សីកែវ ស្រុកឆ្លូង ខេត្ត ក្រចេះ។ * ស្នាដៃរបស់លោករួមមាន៖ + វេយ្យាករណ៍ដោយរូបភ...
-
លោក ឌឹក គាម កើតនៅថ្ងៃទី០៥ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៣៦ នៅសង្កាត់ប្ញស្សីកែវ ស្រុកឆ្លូង ខេត្ត ក្រចេះ។ * ស្នាដៃរបស់លោករួមមាន៖ + វេយ្យាករណ៍ដោយរូបភ... -
ដើម្បីធ្វើអ្វីដែលថ្មីប្លែកពេលខ្លះ អាចជាការលែងម៉ូដសក់។ ការរចនាសក់ខាងក្រោមនេះ អ្នកនឹងឃើញពី ភាពក្លាហាន ការចូលចិត្តអ្វីដែលថ្មីហើយប្លែក របស់ពួកគ...
-
បើយោតាមក្រសួងវប្បធម៏ និងវិចិត្តសិល្បៈ បានឲ្យដឹងថា ល្ខោនបាសាក់សព្វថ្ងៃនេះមានប្រភពមកពីល្ខោនទ្រើងឃ្លោកហើយបានរីកចម្រើនឡើង...
